Οσοι γνώριζαν καλύτερα από μένα τον Αλέξανδρο Βέλλιο, τον δημοσιογράφο που έφυγε εκουσίως από τη ζωή, πριν δυο μέρες μιλάνε για ένα συμπαθή, ευγενικό και ευχάριστο άνθρωπο. Τονίζουν πως έκρυβε μέσα του αρκετή δύναμη και γενναιότητα, αλλά και μια απαραίτητη ψυχική ισορροπία ώστε στα τελευταία χρόνια της ζωής του να δύναται να μιλάει με άνεση για ένα θέμα που τρομάζει, αυτό της ευθανασίας. Ο Βέλλιος που έδωσε μάχη με ένα ανίατο καρκίνο στο συκώτι, διεκδικούσε πολιτισμένα το δικαίωμα να δώσει ο ίδιος τέλος στη ζωή του – δικαίωμα που στην Ελλάδα δεν προβλέπεται. Είχε μάλιστα γράψει κι ένα σχετικό βιβλίο. Ο τίτλος του ήταν «Εγώ κι ο θάνατός μου. Το δικαίωμα στην ευθανασία», και το είχε παρουσιάσει στο ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, τον περασμένο Ιούλιο. Πιστεύοντας στη δύναμη της επικοινωνίας και του λόγου, ο Βέλλιος προσπάθησε να έχει ένα χρήσιμο θάνατο – θέλησε με το θάνατό του ν ανοίξει μια δύσκολη συζήτηση και μεταξύ των μελών της ιατρικής επιστημονικής κοινότητας, αλλά και μεταξύ των απλών ανθρώπων.
Δύσκολη ερρώτηση
Η ερώτηση αν υπάρχει δικαίωμα στο θάνατο είναι μια δύσκολη ερώτηση – κυρίως για θρησκευτικούς, αλλά και ηθικούς λόγους. Δεν μιλάμε για αυτοκτονία, αλλά για ένα είδος τελικής λύσης. Η αυτοκτονία είναι συχνά μια πράξη αυθόρμητη, καθοδηγούμενη από την κατάθλιψη ή αποτέλεσμα πιέσεων που ο αυτόχειρας νοιώθει ότι δεν μπορεί ν αντιμετωπίσει: είναι συνήθως μια πράξη παρορμητική που θα μπορούσε και να μην συμβεί, αν ο αυτόχειρας είχε καλύτερη υποστήριξη – ψυχολογική αλλά και κοινωνική. Η ευθανασία για την οποία τα τελευταία χρόνια ο Βέλλιος μιλούσε, ήταν κάτι άλλο: ήταν μια λογική επιλογή, ένας τρόπος για να φύγει ο ασθενής από τη ζωή αξιοπρεπώς και νικώντας σε μια τελική μάχη τον αφόρητο πόνο. Σχεδόν σε κάθε του δημόσια εμφάνιση ο Βέλλιος ξεκαθάρισε πως δεν προσπαθεί να προάγει την ευθανασία ή να μιλήσει για τον ευεργετικό της χαρακτήρα, αλλά ότι δίνει μια μάχη για να κατοχυρωθεί νομικά το δικαίωμα στην επιλογή. «Προπαγανδίζω την ελευθερία επιλογής , δεν εκχωρώ στην εκκλησία, το νόμο ή την ιατρική το δικαίωμα να μου υπαγορεύουν εκείνοι πως θα πεθάνω. Προσωπικά επιλέγω να «φύγω» ανώδυνα και με αξιοπρέπεια» είχε πει μιλώντας στο ίδρυμα Κακογιάννη. Η θέση του ήταν κρυστάλλινη και την υπηρέτησε μέχρι τέλους. Νομίζω ότι ήθελε να πάει να ζήσει τις τελευταίες του μέρες στην Ελβετία, δηλαδή σε μια χώρα που η διαδικασία προβλέπεται – είναι μάλιστα ιδιαίτερα ακριβή. Δεν το έκανε, αλλά πέθανε ήσυχα σπίτι του κοντά στους ανθρώπους του: ίσως για την οικογένεια του αυτό να ήταν και καλύτερο.
Λείπουν οι τοποθετήσεις
Παρακολουθούσα καιρό τώρα αυτή την υπόθεση γιατί ήταν μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία που συγχρόνως απαιτούσε και θαρραλέες δημόσιες τοποθετήσεις από επιστημονικές κοινότητες και όχι μόνο: υπήρξαν ελάχιστες και όταν ο δημοσιογράφος ήταν εν ζωή, αλλά και τώρα. Το είδος της ερώτησης, το αν δηλαδή υπάρχει δικαίωμα στο θάνατο, απαιτεί τοποθετήσεις από θεραπευτές του καρκίνου, ψυχιάτρους, νομικούς, εκπροσώπους της εκκλησίας ίσως. Απαιτεί θέση και από μας τους απλούς ανθρώπους, όσους νοιώθουμε ότι η συζήτηση αφορά τη ζωή, τον θάνατο και κυρίως τον πολιτισμό μας. Οι γιατροί θα μπορούσαν να προβληματιστούν και να μας προβληματίσουν μιλώντας για τις σύγχρονες θεραπείες και την πρόοδό τους, αλλά και την ανθρώπινη αντοχή στον πόνο – πράγματα που γνωρίζουν. Οι νομικοί να εξηγήσουν το γιατί το πλαίσιο είναι δύσκολο. Η εκκλησία να εξηγήσει καλύτερα τη δική της θέση, απαντώντας και στην θεολογική ερώτηση αν εν τέλει ο σταυρικός θάνατος του Ιησού ήταν κι αυτός εκούσιος. Πολλά μπορούν και πρέπει να ειπωθούν, αλλά αντίθετα παρατηρώ μια βαθειά σιωπή. Ακόμα και τα social media που σε τέτοια ζητήματα πρέπει να μπορούν να δώσουν, αν μη τι άλλο, μια εικόνα των κοινωνικών ανοχών και των κοινωνικών αντιλήψεων, μοιάζουν να αποτελούνται από ανθρώπους που φοβούνται να τοποθετηθούν. Συμπονούμε τους ανθρώπους, αλλά μοιάζουμε όλοι να φοβόμαστε να μιλήσουμε για αυτό από το οποίο κανείς μας δεν θα γλυτώσει, δηλαδή το θάνατο. Γιατί; Ομολογώ ότι δεν έχω απάντηση.
Χρήσιμες ερωτήσεις
Ο Βέλλιος με αρκετή γενναιότητα έθεσε μια ερώτηση που δεν έχει πολύ εύκολη απάντηση κι ακριβώς για αυτό είναι μια καλή ερώτηση: προσωπικά προβληματίστηκα πολλές φορές για να την απαντήσω και καθυστερημένα τον ευχαριστώ που την έθεσε – η ελληνική κοινωνία έχει ανάγκη, όχι από φωνές καταγγελίες και κατάρες, αλλά κυρίως από χρήσιμες ερωτήσεις. Τα τελευταία χρόνια έχω γνωρίσει, λόγω μιας σοβαρής οικογενειακής περιπέτειας, πολλούς που δίνουν μάχη με τον καρκίνο από πολλά και διαφορετικά μετερίζια: έχω γνωρίσει και σπουδαίους γιατρούς και νοσηλευτές και κυρίως πολλούς ασθενείς και πολλούς δικούς τους ανθρώπους. Ολοι οι άνθρωποι αυτοί είναι μεγάλοι μαχητές και όλοι πιστεύουν πως την καταραμένη αρρώστια θα την νικήσουν. Την ίδια στιγμή, όλοι προβάλουν, ο καθένας με το δικό του τρόπο, το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια – περισσότερο από τη συμπόνια μας, θέλουν τη φροντίδα και την αγάπη μας. Κανείς μας δεν μπορεί να τους συμβουλέψει για το πως πρέπει να συμπεριφερθούν στη μάχη – νομίζω όμως ότι πρέπει να τους δώσουμε όλα τα όπλα για να αντιμετωπίσουν τον πόνο, ακόμα και το πιο σκληρό, δηλαδή το ηρωϊκό δικαίωμα να πουν αντίο στη ζωή. Νομίζω, όμως, ότι αυτό θα πρέπει να υποστηριχθεί από ένα πλαίσιο που να σέβεται αυστηρά τα προσωπικά δεδομένα: μια τέτοια απόφαση, αυστηρά προσωπική και αληθινά ύστατη, δεν χρειάζεται να προβάλλεται ή να δημοσιοποιείται, κυρίως γιατί βάζει σε κακές σκέψεις όσους καθημερινά παλεύουν. Η πάλη με τον καρκίνο βασίζεται πολύ στη δύναμη της θέλησης για ζωή –χωρίς αυτή δεν γίνεται τίποτα. Η ευθανασία ως επιλογή είναι δικαίωμα: ένα παράξενο δικαίωμα που δεν χρειάζεται να θυμίζεις ποτέ και σε κανένα ότι υπάρχει.
Δικαίωμα και στη σιωπή
Ο Βέλλιος μας προκάλεσε να μιλήσουμε και για αυτό ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Αφιερώνοντας τη ζωή και το θάνατο του στην προβολή του δικαιώματος του, εμένα τουλάχιστον με οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το δικαίωμα του είναι λογικό και ως λογικό πρέπει να υπάρχει. Αλλά ότι η προβολή του μπορεί να αποθαρρύνει όσους παλεύουν ή να αποτελέσει κατεύθυνση για όσους περιστασιακά υποφέρουν - πράγμα κομμάτι επικίνδυνο. Σήμερα μοιάζουμε σιωπηλοί απέναντι στην ευθανασία. Ας την θεσμοθετήσουμε κι ας μείνουμε σιωπηλοί μετά.
