Ο Γιώργος Λάνθιμος ανήκει στην κατηγορία των σκηνοθετών που έχουν οπαδούς και όχι φίλους. Αυτό συμβαίνει με τους σκηνοθέτες που έχουν ταυτότητα – που είναι λίγο περισσότερο δημιουργοί και ποιητές από όσο αφηγητές και κατασκευαστές, αυτό που οι Αμερικάνοι αποκαλούν film makers.  Ανεξάρτητα ωστόσο από το αν ανήκεις ή όχι στους οπαδούς του Λάνθιμου η τελική σκηνή της τελευταίας του ταινίας με τον αινιγματικό τίτλο Bugonia σε αφήνει άφωνο. Παρακολουθείς μια σειρά από εντυπωσιακές εικόνες, πραγματικά υπέροχα κινηματογραφικά κάδρα, που προέρχονται από ένα πλήθος από χώρες και δεν περιγράφω τι απεικονίζεται ακριβώς σε αυτές για να μην καταστρέψω την έκπληξη σε όσους την ταινία δεν την έχουν δει, αλλά θέλουν να το κάνουν. Περιορίζομαι να πω ότι το πλήθος των εικόνων, σε συνδυασμό με την μουσική, δημιουργούν ένα αληθινά πρωτοποριακό βίντεο κλιπ – ένα είδος εικονολατρικού κολάζ που εν συντομία σου μιλά για τον κόσμο του σήμερα και τον κίνδυνο της εξαφάνισής του.

Ο Λάνθιμος δεν διαλέγει εικόνες για να δημιουργήσει ένα διαπλανητικό καρτ-ποστάλ, δεν σου δείχνει πχ τα σύμβολα χωρών ή πόλεων γιατί δεν είναι αυτό η πρόθεσή του. Δεν υπάρχει ο πύργος του Άιφελ ή το Άγαλμα της Ελευθερίας πχ γιατί δεν του χρειάζονται. Επικεντρώνει την προσοχή του (και την προσοχή του θεατή του) σε εικόνες που αφορούν στιγμές της καθημερινής ζωής: το κάνει σαν να θέλει να συμπυκνώσει την ζωή ολόκληρου του πλανήτη σε μια σεκάνς – την ζωή κι όχι μια τουριστική γύρα σε δαύτον.

Το μόνο μνημείο που ήθελε να υπάρχει στις εικόνες αυτές ήταν ο Παρθενώνας. Το γιατί νομίζω πως το καταλαβαίνω: ήθελε κάτι που εμβληματικά να συμβολίζει (και) το λαμπρό παρελθόν του πλανήτη και η επιλογή δεν ήταν τυχαία και δεν είχε να κάνει με το ό,τι ο ίδιος είναι Έλληνας. Η εικόνα του Παρθενώνα θα ήταν αυτό το μικρό κομμάτι στο παζλ που θα θύμιζε πως ο θαυμασμός του παρελθόντος δεν σε οδηγεί πουθενά, αν από το παρελθόν δεν μαθαίνεις. Η αντιμετώπιση του παρελθόντος με τουριστική διάθεση – θα έλεγε ο Λάνθιμος – δεν βοηθά: χρειάζεται η σπουδή του κυρίως.

Όλα αυτά βέβαια θα τα έλεγε, και θα ήταν χρήσιμα στην ταινία του, αν του επέτρεπαν να κάνει στην Ακρόπολη ένα κινηματογραφικό γύρισμα. Δεν του έδωσαν την άδεια. Σήμερα που η ταινία ολοκληρώθηκε και γίνεται κατανοητό το γιατί ήθελε να βάλει στον επίλογό της την εικόνα του Παρθενώνα, η απαγόρευση συνιστά προσβολή για τον πολιτισμό. Κατά την γνώμη μου άτυχη είναι η χώρα μας κυρίως: χάθηκε μια ευκαιρία να θυμίσουμε σε όλους τι είναι ο Παρθενώνας και ποιους συμβολισμούς ακόμα κουβαλάει – κυρίως να θυμίσουμε την δύναμη της εικόνας του. Και ό,τι αυτή μπορεί ακόμα να αποτελεί έμπνευση, δηλαδή να παράγει πολιτισμό. Τέχνη αληθινή.

Χρειάζεται promotion ο Παρθενώνας; Θα γινόταν πιο γνωστός γιατί θα εμφανιζόταν σε μια ταινία του Λάνθιμου; Φυσικά και όχι. Αλλά εδώ δεν μιλάμε για μια τουριστική αναφορά: μιλάμε για χρήση της εικόνας του ως στήριγμα μιας παρατήρησης που δικαιολογεί την ίδια την ύπαρξή του στην ταινία – ίσως και την ολοκλήρωσή της. Το σινεμά δίνει την δυνατότητα να γίνεις πρωταγωνιστής με το ελάχιστο της εμφάνισης κι αυτό ήθελε ο Λάνθιμος επιλέγοντας τον Παρθενώνα από όλα τα ιστορικά μνημεία της γης. Η χρήση της εικόνας του θα τον καθιστούσε τον Παρθενώνα μας πρωταγωνιστή γιατί στο κολάζ των εικόνων του επιλόγου αυτός και μόνος θα ήταν ο μοναδικός εκπρόσωπος του ανθρώπινου πολιτισμού πριν μάλιστα το τέλος του. Να σημειώσω, ότι ο Λάνθιμος δεν ήθελε κινηματογραφικά και χρησιμοποιώντας κάποιο εφέ να τον καταστρέψει: ήθελε ίσα ίσα να υπογραμμίσει την μεγαλοπρέπεια του που ξεπερνά και την τωρινή εποχή και τα έργα των ανθρώπων της και να τον κάνει σκηνικό μιας αντίθεσης ανάμεσα στην φωτεινότητα που ο ίδιος πρεσβεύει και στην μαυρίλα των καιρών μας. 

Κάτι μου λέει πως του αρνήθηκαν την δυνατότητα να κάνει εκεί ένα γύρισμα χωρίς καν να συζητήσουν μαζί του. Είδαν το σενάριο και είπαν όχι. Γιατί; Γιατί υπάρχει μια ελληνική μουχλιασμένη αντίληψη για το τι είναι ο πολιτισμός. Νομίζουμε ακόμα πως πρόκειται για μια σειρά από μνημεία και κατασκευάσματα απέναντι στα οποία πρέπει να στεκόμαστε με δέος, σαν να είναι εικόνες μοναστηριών και να πρέπει να ανάψουμε κερί. Δεν καταλαβαίνουμε δυστυχώς πως ο πολιτισμός έχει δυναμική – πρέπει να αναπαράγεται. Και πως μνημεία του όπως ο Παρθενώνας πρέπει να αξιοποιούνται λειτουργώντας ως έμπνευση.

Θέλω να θυμίσω ότι η άδεια δεν δόθηκε στον σκηνοθέτη από τα μέλη του ΚΑΣ – του Κεντρικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Δεν είναι παράξενο: οι συμπαθέστατοι και χρήσιμοι αρχαιολόγοι ελάχιστη σχέση έχουν με την έμπνευση. Η δουλειά τους είναι να ψάχνουν μνημεία και όχι ιδέες. Όταν είχε υπάρξει η απόφαση άρνησης  επικαλέστηκαν ως λόγο ότι η σκηνή θα απεικόνιζε δεκάδες νεκρούς στην Ακρόπολη. Τα μέλη του ΚΑΣ, αντιγράφω από ρεπορτάζ εκείνων των ημερών, «έκριναν ότι η σκηνή δεν συνάδει με τον εμβληματικό χαρακτήρα της Ακρόπολης». Ποιος όμως είναι αυτός δεν μας είπαν. Τι νομίζουν άραγε ότι είναι η Ακρόπολη; Σκηνικό για σέλφι; Και ποιος λόγος να καμαρώνουμε για αυτή όταν την κρατάμε μακριά από ανθρώπους που έχουν την θέληση να την χρησιμοποιήσουν για μια σύνθεση (δηλαδή για μια δημιουργία) που θα υπενθύμιζε στην ανθρωπότητα την διαχρονική του λαμπρότητα;    

Ομολογώ πως γελάω όταν διαβάζω τον δεύτερο λόγο της άρνησης: Τα μέλη του ΚΑΣ, λέει, έκριναν ότι η Ακρόπολη δεν θα έπρεπε να μείνει κλειστή για το κοινό ούτε για μισή ημέρα, από τις 6 το πρωί έως τις 12 το μεσημέρι (ουσιαστικά αυτό το εξάωρο μέρα χρειάζονταν για το γύρισμα οι συντελεστές της ταινίας). Θεώρησαν ότι η ακύρωση εισιτηρίων – ενέργεια που θα έπρεπε να γίνει αν τελικώς το ΚΑΣ επέτρεπε τα γυρίσματα – θα δημιουργούσε τεράστια αναστάτωση στους επισκέπτες και δη σε όσους έρχονται με τουριστικά γκρουπ. Γελάω γιατί ο Λάνθιμος ήθελε το πλάνο του Παρθενώνα ακριβώς για να ειρωνευτεί αυτή την τουριστική δήθεν αξιοποίηση του παρελθόντος. Είναι από τις περιπτώσεις που το εύστοχο της ειρωνικής παρατήρησής του επιβεβαιώνεται από μια γραφειοκρατική αντίληψη που δείχνει ότι στα μυαλά των μελών των επιτροπών του Υπουργείου ενός βασανισμένου Πολιτισμού ο τουρισμός είναι κάτι σημαντικότερο από την καλλιτεχνική έμπνευση. 

Είναι κρίμα που η ταινία του Λάνθιμου δεν είχε μεταξύ των ηρώων της και κάποιο μέλος του KAΣ. Κουρεμένο όπως η Εμα Στόουν...

(Βημαγκαζίνο, Νοέμβριος 2025)