Σε μια λίστα των καλοκαιρινών best sellers που έβλεπα τις προάλλες 7 από τα 10 πρώτα σε πωλήσεις βιβλία είναι και φέτος αστυνομικά. Γιατί το καλοκαίρι διαβάζουμε αστυνομικά μυθιστορήματα στις παραλίες; Τι σχέση έχει το λαμπρό, ζεστό και πολύβουο ελληνικό μας καλοκαίρι με πτώματα, ληστείες, γρίφους που είναι δύσκολο να λυθούν, μοιραίες γυναίκες και ξεροκέφαλους ντέντεκτιβ; Η απάντηση είναι απλούστατη: απολύτως καμία. Αν υπάρχει κάτι που δεν έχει θέση στο ελληνικό καλοκαίρι είναι η αστυνομική λογοτεχνία. Καταλαβαίνω όσους – κυρίως όσες – διαβάζουν αισθηματικές ιστορίες στις παραλίες: το καλοκαίρι είναι εποχή φαντασιώσεων και οι αισθηματικές ιστορίες είναι γεμάτες από τέτοιες – τα βίπερ Νόρα μεγάλωσαν γενιές. Καταλαβαίνω επίσης όσους το καλοκαίρι ανακαλύπτουν την μαγεία της κλασικής λογοτεχνίας: το πρόγραμμα τους είναι πιο χαλαρό, έχουν χρόνο και προσοχή να αφιερώσουν στο βιβλίο που διάλεξαν για συντροφιά, μπορεί να το δουν ως ένα ωραίο ταξίδι μέσα στο ταξίδι τους. Αλλά τα αστυνομικά; Που κολλάνε τα αστυνομικά αναγνώσματα καλοκαιριάτικα;
Υπάρχει μια εξήγηση που ακούω χρόνια: «το καλοκαίρι είναι εποχή γεμάτη ανεμελιά και τα αστυνομικά μυθιστορήματα είναι συνώνυμα της ανεμελιάς καθώς δεν απαιτούν και κάποιου είδους έξτρα προσοχή» μου λένε. Και αυτοί που μου τα λένε κάνουν όχι ένα λάθος, αλλά δυο. Διότι ούτε μεγάλη ανεμελιά υπάρχει το καλοκαίρι, ούτε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα διαβάζεται διεκπερωτικά, σαν να είναι αθλητική εφημερίδα που γράφει καλοκαιριάτικα για μεταγραφές που (δεν) γίνονται. Το καλοκαίρι δεν είσαι όσο ανέμελος θα πρεπε διότι συνήθως διαρκώς ψάχνεσαι: αναζητάς ξενοδοχεία, παραλίες, εστιατόρια, δρόμους, ευκαιρίες για να τα περάσεις όσο καλύτερα μπορείς στον συνήθως ελάχιστο χρόνο των διακοπών σου. Αν έχεις παιδιά ανησυχείς για τα πάντα. Δεν υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν διακοπές χωρίς να έχουν την παραμικρή σκοτούρα – αν υπάρχουν είναι ελάχιστοι. Όμως ακόμα λιγότερα κι από αυτούς είναι τα καλά αστυνομικά μυθιστορήματα που διαβάζονται χωρίς να σου τραβάνε την αποκλειστική προσοχή από τα πάντα. Διότι αν υπάρχει μια κατηγορία βιβλίων που απαιτούν καθολικό δόσιμο, όλη σου την λατρεία στις λεπτομέρειες και αδιαπραγμάτευτα όλη σου την προσοχή για την πλοκή τους αυτά είναι τα αστυνομικά μυθιστορήματα. Κι όχι μόνο τα καινούργια αλλά και τα κλασσικά. Τι νόημα έχει πχ να διαβάσεις τα μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι αν δεν μπεις για λίγο έστω στο ρόλο του Ηρακλή Πουαρό να βρεις τον ένοχο; Κι ο Πουαρό, αν και είχε κάμποσες ενδιαφέρουσες παραξενιές, δεν έλυσε ποτέ κανένα αστυνομικό γρίφο ξαπλωμένος κάτω από μια ομπρέλα σε μια παραλία.
Τότε γιατί διαβάζουμε αστυνομικά καλοκαιριάτικα και μερικοί μάλιστα μανιωδώς; Νομίζω πως η μόνη εξήγηση δεν αφορά τα ίδια τα βιβλία, ούτε φυσικά το είδος, αλλά τις συζητήσεις που αυτά προκαλούν. Το καλοκαίρι είναι εποχή που ενθαρρύνει τις συζητήσεις για ένα απλό λόγο: όπου κι αν το περνάμε ο χρόνος του είναι πιο μεγάλος από τον αντίστοιχο του χειμώνα. Η μέρα μοιάζει χωρίς τέλος, το σπίτι σου σε διώχνει, η ανάγκη σου να βγεις είναι μεγάλη και όταν βγεις κυρίως συζητάς. Κι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα είναι πάνω από όλα ένα βιβλίο που σου δίνει την δυνατότητα για ωραίες συζητήσεις.
Σκεφτείτε το και θα δείτε. Αν σας ρωτήσει κάποιος τι διαβάζετε καλοκαιριάτικα και του πείτε Προυστ ή Ντοστογιέφσκι θα σας κοιτάξει μάλλον περίεργα – πόσοι άνθρωποι που γνωρίζετε μπορούν πραγματικά να συζητήσουν για αυτούς; Αν όμως του πείτε ότι διαβάζετε ένα αστυνομικό η συζήτηση μπορεί να κρατήσει πολλή ώρα. Θα σε ρωτήσει αν είναι καλό. Θα έχει σίγουρα διαβάσει κάτι ανάλογο – αν διαβάζει. Θα έχει κάτι να σου προτείνει. Αλλά κι εσύ για να τεκμηριώσεις τις απαντήσεις σου θα πεις αρκετά. Θα μιλήσεις για το σημείο της πλοκής που σε έχει ξετρελάνει. Για τον ήρωα που έχει τις παραξενιές του. Για το πόσο θα θελες να φτάσεις στις τελευταίες σελίδες και να δεις το μυστήριο να λύνεται. Κι αν μυστήριο δεν υπάρχει, (γιατί υπάρχουν και αστυνομικά που μεγάλα μυστήρια δεν έχουν) πάλι κάτι θα έχεις να του πεις για την ατμόσφαιρα, την ακρότητα, την ένταση της ιστορίας. Κάθε καλό αστυνομικό είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να προκαλεί συζητήσεις.
Εμένα πχ μου έχει τύχει να συζητάω το πράγμα με τον εαυτό μου μονολογώντας καλοκαιριάτικα σαν χτυπημένος από τον ήλιο – σαν να βρίσκομαι σε κατάσταση προσωπικού παραλογισμού. Μου χει τύχει να γελάω μόνος μου, όχι γιατί διάβασα κάτι, αλλά γιατί αποδείχτηκε πως όλες οι υποψίες μου ήταν λάθος. Μου χει τύχει να γκρινιάζω για την παραδοξότητα της πλοκής. Μου χει τύχει όμως και να λέω «τι έκανες ρε φίλε» σαν τον συγγραφέα να τον έχω μπροστά μου. Αυτό είναι μια άλλη πτυχή αυτών των καλοφτιαγμένων μυθιστορημάτων που έχει μια κάποια σχέση με το καλοκαίρι: συχνά είναι βιβλία που απλά σου κάνουν ωραία παρέα. Δηλαδή σε βάζουν στο τρυπάκι να πιστεύεις πως με τον συγγραφέα ή τον ήρωα του βιβλίου έχεις μια σχέση προσωπική και κάπου θα βρεθείτε για να το συζητήσετε το πράγμα – αν δεν κάνετε και διακοπές μαζί! Το λέω γιατί έχω πολύ συχνά αισθανθεί πως έχω κάνει διακοπές με τον Γιό Νέσμπο, τον Ζοέλ Ντέκερ και τον Ιαν ΜακΚίντι. Αλλά και γιατί έχω φτάσει να πιστεύω πως η κυρία Αγκαθα Κρίστι είναι μια θεία μου που έρχεται να μας βρει τα καλοκαίρια έτοιμη να μας πει τις ιστορίες της. Κατά τα άλλα έχω την βαθιά βεβαιότητα πως κάποια μέρα θα συναντήσω τον Ηρακλή Πουαρό και αυτός θα έχει να μου πει ακόμα πιο πολλά μυστήρια που έχει λύσει από τα πολλά που ξέρω.
Διαβάζουμε δηλαδή αστυνομικά για να τα συζητάμε; Δεν θέλω να παρεξηγηθώ: αυτή είναι μια δική μου αυθαίρετη εξήγηση. Δεν είναι απαραίτητο πως όποια αστυνομικά διαβάζουμε τα συζητάμε κιόλας – μολονότι συζητήσεις προκαλούν. Είναι όμως βέβαιο πως καλοκαιριάτικα ό,τι μας δίνει την δυνατότητα να το μοιραζόμαστε είναι χρήσιμο. Το καλοκαίρι μας είναι μια εποχή μεγάλης μοιρασιάς: μοιραζόμαστε την γνώση για παραλίες, το που τρως και πίνεις καλά, το που θα βρεις ησυχία ή φασαρία – ανάλογα με το τι σε ενδιαφέρει. Και κάπου εκεί έρχονται και κολλάνε και τα αστυνομικά. Δηλαδή τα βιβλία που πιο πολύ από όλα τα άλλα τα μοιραζόμαστε προσπαθώντας να κάνουμε τους φίλους μας κοινωνούς της δικής μας ευχαρίστησης. Καλοκαιριάτικα…
(Βημαγκαζίνο, Ιούλιος 2025)
