Φέτος το Πάσχα γιορτάζεται στις 5 Μαϊου: δεν θυμάμαι πότε για τελευταία φορά το γιορτάσαμε τόσο αργά. Το ελληνικό Πάσχα είναι υπέροχο εξ ορισμού. Κουβαλάει την ελληνικότητα του με την περηφάνια που οι ήρωες πολέμου κουβαλάνε τα παράσημά τους. Δεν έχει σχέση με το Πάσχα των Δυτικών γιατί έχει μια παράξενη ανατολίτικη μεγαλοπρέπεια.
Το Πάσχα στη Δύση, ειδικά αυτό των Καθολικών, είναι εσωστρεφές, κάτι σαν διαδικασία ψυχανάλυσης. Πρέπει να είναι λυτρωτικό, να σε βοηθήσει δηλαδή να καταλάβεις την φύση του Θεού και να ζητήσεις συγχώρεση για τα κρίματά σου. Επιβάλλεται να είναι κάτι σαν διαδικασία ενδοσκόπησης – λίγοι την αντέχουν, λίγοι αληθινά το γιορτάζουν. Ο Μάριο Μονιτσέλι, πατέρας της ιταλικής κωμωδίας και αιρετικός τόσο ώστε σίγουρα κάποιος Πάπας θα τον είχε κάψει στα χρόνια της Ιερής Εξέτασης, όταν το Πάσχα θέλησε να το διακωμωδήσει, σατίρισε ακριβώς αυτή την καθολική του μελοδραματικότητα. Στη δεύτερη ταινία της τριλογίας «οι Εντιμότατοι Φίλοι μου» τα μέλη της θρυλικής παρέας που την αποτελούν εμφανίζονται το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης ντυμένοι Εβραίοι για να λιθοβολήσουν με πραγματικές πέτρες ένα φίλο τους, που για να κερδίσει τον έρωτα μιας βαθιά θρησκευόμενης καθολικής κοπέλας έχει πάρει μέρος στην αναπαράσταση της Σταύρωσης, υποδυόμενος έναν από τους Αποστόλους. Όχι μόνο. Όταν μερικές μέρες αργότερα η κοπέλα αντιλαμβάνεται πασχαλιάτικα το πόσο απατεώνας είναι ο επίδοξος εραστής, οι κατάρες της προκαλούν τεράστιες καταιγίδες: η Μπολόνια πνίγεται. Ο Μονιτσέλι διακωμωδεί την μπαρόκ προσέγγιση του Πάσχα αντιμετωπίζοντας το ως παράσταση, αλλά και ως ευκαιρία για τον Παντοδύναμο να μας τιμωρήσει για την υποκρισία μας. Το δικό μας Πάσχα δεν εμπεριέχει κανενός τύπου υποκριτική αγάπη: όλοι το αγαπάμε – απόδειξη πως το βράδυ της Ανάστασης όλοι πάνε στην εκκλησία, ακόμα και οι άθεοι. Δεν είναι επίσης λόγος για να δείξει ο Κύριος την θαυματουργική του ικανότητα: είναι από μόνο του το ίδιο το Πάσχα μας ένα θαύμα. Ειδικά αν όπως φέτος πέφτει το Μάιο.
Το ό,τι το Πάσχα είναι κινητή γιορτή έχει να κάνει με τις εκκλησιαστικές νόρμες. Όμως πέρα από αυτό υπάρχει στην κινητικότητα του ένα σχεδόν μεταφυσικό παράδοξο. Δεν είναι όλα τα Πάσχα ίδια μολονότι υπάρχει αυτή η εντύπωση εξαιτίας της επανάληψης του τελετουργικού του. Ωστόσο το πότε το Πάσχα θα γιορταστεί, προδίδει στην ελληνική αυτή γιορτή κάθε φορά ένα δικό της χαρακτήρα. Στο τέλος του Απρίλη το Πάσχα είναι πάντα ένα παράξενο πανηγυράκι διακοπών – σαν μια ωραία άδεια σε συμπυκνωμένη ποσότητα. Το Πάσχα, όταν έρχεται νωρίς, είναι λίγο σαν μια καταπραϋντική ένεση που την έχεις ανάγκη: βιάζεσαι να την έχεις γιατί νοιώθεις ότι δεν αντέχεις άλλο. Αλλά το Πάσχα του Μαϊου, με την Ελλάδα στα καλύτερα της αφού η φύση κουβαλάει όλη της την μεγαλοπρέπεια, είναι το πιο ξεχωριστό: ένα δώρο ζωής. Το είδος της εμπειρίας που σε κάνει να αισθάνεσαι τυχερός γιατί την είχες. Μια επιβράβευση.
Ετσι έπρεπε να το δείτε και έτσι ελπίζω να το χαρήκατε το εφετινό. Θυμηθείτε μερικά πρόσφατα Πάσχα που περάσαμε. Το Πάσχα του 2020 ήταν κι αυτό πρωτομαγιάτικο. Επρεπε να το γιορτάσουμε όπως το εφετινό: να τρέξουμε στα βουνά και στα νησιά μας, να χαρούμε την ομορφιά, να πετάξουμε στην αρχή της δεκαετίας την βαριά πέτρα που η προηγούμενη δεκαετία με τις χρεοκοπίες και τα μνημόνια μας είχε φορτώσει. Τι έγινε; Μείναμε σπίτια μας! Ελεύθεροι πολιορκημένοι από τον κορωνοϊό. Καλά καλά ούτε με τις οικογένειες μας. Σιωπηλοί και μουδιασμένοι να παρακολουθούμε στις τηλεοράσεις τους Ιταλούς που τραγουδούσαν στις ταράτσες: για αυτούς ήταν εύκολο γιατί δεν είχαν Πάσχα κι άρα δεν έχασαν και τίποτα – εμείς νιώθαμε πως μας καταράστηκε ο Θεός. Υπήρχε και χειρότερο όμως: το Πάσχα του 2021. Αυτή τη φορά δεν υπήρχαν σποτ στην τηλεόραση, ούτε δραματικές ανταποκρίσεις για χιλιάδες νεκρούς στην Βραζιλία, αλλά οι λοιμοξιολόγοι είχαν αναλάβει τον δύσκολο ρόλο να μας πείσουν να αποφύγουμε τις μετακινήσεις στο όνομα της ίδιας της αγάπης για τα χωριά μας και τον κόσμο τους. Θυμάμαι εκείνο το Πάσχα σαν μια φρικτή συζήτηση που δεν έλεγε να τελειώσει: το πλαίσιο ήταν χειρότερο από το δράμα. Υπήρχαν τα περιοριστικά μέτρα (αλλά δεν τηρούνταν με την πρέπουσα προσοχή) και με αυτά όλοι θύμωναν για διαφορετικούς λόγους. Οι μισοί έψαχναν ένα «χαρτί» που να τους επιτρέπει να φύγουν από την πόλη όπως το πολύτιμο «εξωδόχαρτο» όταν ήταν φαντάροι. Ολοι μας συζητούσαμε για μέρες τι τελικά θα κάνουμε και οι πιο πολλοί δεν κάναμε τίποτα, ενώ θέλαμε να φύγουμε. Αν το Πάσχα του 2020 ήταν κάτι σαν τιμωρία (σαν να είχε απαγορευτεί ο εορτασμός του…), το Πάσχα του 2021 ήταν δοκιμασία νεύρων κανονική: σου λέγανε «μπράβο που δεν φύγατε» και κρατιόσουν από το να αρχίσεις να τσιρίζεις. Το βράδυ της Ανάστασης θυμάμαι είχαμε κάνει και πάρτι με τους περίφημους εννέα καλεσμένους που επιτρέπονταν (ή μήπως με λιγότερους;). Θυμάμαι ότι σκεφτόμουν πως ακόμα και στο Μυστικό Δείπνο ήταν περισσότερα τα άτομα και φοβόμουν για το χαμό που θα μπορούσε να γίνει μετά: δεν έγινε τίποτα, γυρίσαμε σπίτι όλοι ήσυχοι και αναρωτιόμασταν που πήγε το Πάσχα. Κι όταν όμως με τον κορωνοϊό ξεμπλέξαμε και πάλι δεν έγινε η μεγάλη γιορτή. Το Πάσχα του 2023 έγινε λίγο μετά το δυστύχημα των Τεμπών. Σε καθεστώς θλίψης και κυρίως αμηχανίας. Με ένα μεγάλο μαύρο σύννεφο να σκοτεινιάζει την χώρα.
Όλα αυτά ήταν για όλους μας πιστεύω δοκιμασίες μεγάλες. Νομίζω τις περάσαμε όλοι μαζί. Άλλοι με άριστα, άλλοι στο τσακ. Άλλοι χάνοντας ανθρώπους κι άλλοι κερδίζοντας νέους φίλους. Άλλοι αγκομαχώντας κι άλλοι αναστενάζοντας. Αλλά τα καταφέραμε τελικά με κάποιο τρόπο όλοι μαζί: φοβισμένοι και ανέμελοι, νέοι και γέροι, απρόσεκτοι και υπερβολικά προσεκτικοί, βρεθήκαμε όπως πάντα ξανά στα προαύλια των εκκλησιών για ένα «Χριστός Ανέστη» που παραμένει μήνυμα ελπίδας. Μετά από κουραστικές μέρες πασχαλιάτικης μουτζούρας που κράτησαν χρόνια, ήρθε το εφετινό Πάσχα σαν μια μεγάλη γομολάστιχα να σβήσει από την καρδιά μας όλα όσα είχαν προηγηθεί και την μαύρισαν. Θα τα κρατάμε στο υπόγειο των αναμνήσεων, στρυμωγμένα κάπου στο μυαλό μας, αλλά φέτος η καρδιά μας θα είναι πασχαλιάτικα όπως πρέπει: σαν λαμπάδα που φωτίζει μια χώρα που μπορεί να έχει ελαττώματα, αλλά ξέρει και να αγαπάει.
Χρόνια μας πολλά. Για να χαιρόμαστε το Πάσχα μας με τις επαναλαμβανόμενες εικόνες του, τις γαστρονομικές υπερβολές του, τα μεγάλα μας τραπέζια όπου μετράμε όσους σε αυτά υπάρχουν, αλλά και σε όσους από αυτά λείπουν. Για τα κόκκινα αυγά του, τα βαρελότα του, τις μπόρες του και τις λιακάδες του. Γιατί είναι η μόνη λαμπερή μας γιορτή. H μόνη Λαμπρή για την ακρίβεια…
(Βημαγκαζίνο Μάιος 2024)
