Ο Σούπερμαν των κόμικς είναι αρκετά παλιά ιστορία. Εμφανίζεται την δεκαετία του ’30. Ο Ουμπέρτο Εκο έλεγε – και έχει δίκιο – ότι η επιτυχία του είναι αποτέλεσμα αφενός του φόβου, που έχει προκληθεί από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και αφετέρου του κλονισμού των θρησκειών στο Δυτικό κόσμο και ειδικά στις ΗΠΑ. Οι δυο δημιουργοί του, ο Τζο Σούστερ και ο Τζέρι Σίγκελ συναντιούνται στο Κλίβελαντ του Οχάιο και είναι ακόμα μαθητές λυκείου (!) όταν έχουν την έμπνευση της δημιουργίας του πρώτου υπερήρωα. Όι γονείς και των δυο έχουν φτάσει στις ΗΠΑ από την Ευρώπη ενώ εξελίσσεται ο μεγάλος πόλεμος. Οι γονείς του Σούστερ είναι από το Ρόντερνταμ και πριν φτάσουν στο Οχάιο έχουν περάσει μέρος της ζωής τους στον Καναδά, όπου και θα γεννηθεί ο μικρός. Οι γονείς του Σούστερ είναι από την Λιθουανία. Ολοι είναι εβραϊκής καταγωγής: όχι τυχαία το εξωγήινο όνομα του Κλαρκ Κεντ είναι Καλ Ελ που στα ισραηλίτικα σημαίνει η «φωνή του Θεού».

Η ιδέα των δυο πιτσιρικάδων αποδεικνύεται καταπληκτική καθώς οι ΗΠΑ περίμεναν τον Υπερήρωα. Για σχεδόν δέκα χρόνια μάλιστα ο Σούπερμαν είναι εντελώς άτρωτος: ο κρυπτονίτης θα εμφανιστεί μετά από χρόνια – πρώτα μάλιστα σε μια σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών το 1943. Εννοείται πως η επιτυχία του Σούπερμαν τραβά το ενδιαφέρον των πανίσχυρων εφημερίδων της εποχής που δημοσιεύουν εικονογραφημένες ιστορίες του, και φυσικά και του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Η πρώτη ταινία με ήρωα τον Σουπερμάν εμφανίζεται μόλις το 1952 («Superman and the Mole Men» - ένα πραγματικό φιλμ καλτ) ενώ οι «Περιπέτειες του Σούπερμαν» στην αμερικάνικη τηλεόραση έχουν αρχίσει να προβάλλονται ήδη από το 1942.

Αλλά ο ανίκητος καταπληκτικός χαρισματικός εξωγήινος ενώ γράφει ιστορία ως ήρωας κόμικ κακοπέφτει κυρίως στο σινεμά. Και η νέα ταινία του Τζέιμς Γκαν, που κυκλοφόρησε εδώ και λίγες μέρες, δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα που θέλει τις ταινίες με ήρωα τον Σούπερμαν μετριότατες – να μην πω και απολύτως κακές.

Τα δυο προβλήματα

Υπάρχει δυο προβλήματα με τον Σούπερμαν και υπήρχαν ευθύς εξ αρχής. Το πρώτο είναι η ανθρώπινη, ας πούμε υπόστασή του. Ο Σούπερμαν επιλέγει να είναι καλό παιδί – για την ακρίβεια επιλέγει να είναι ο καλός Αμερικάνος. Μεγαλώνει με αρχές από το ζευγάρι που θα τον υιοθετήσει όταν φτάνει στην γη από τον πλανήτη του, αλλά προφανώς η επιλογή να είναι καλός είναι δική του: με τις δυνάμεις του θα μπορούσε να γίνει κυρίαρχος του κόσμου, αλλά δεν το θέλει. Είναι επίσης ο τύπος που παντρεύεται την πρώτη γυναίκα που θα ερωτευτεί, είναι καλός στην δουλειά του χωρίς να διεκδικεί και σε αυτή πρωταγωνιστικούς ρόλους, είναι καλός πατέρας (αργότερα) και δεν έχει σκοτεινά μυστικά. Ολο αυτό δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στο σινεμά, που θέλει πιο πολύπλοκους χαρακτήρες – όχι τυχαία στην τηλεόραση λειτουργεί κομμάτι καλύτερα. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι από το κόμικ απουσιάζει η ατμόσφαιρα. Ολοι όσοι έχουν ασχοληθεί με τον Σούπερμαν αναπαράγουν το ίδιο στερεότυπο και κυρίως τοποθετούν την δράση σε μια πόλη, την Μετρόπολις, που τον έχει ανάγκη, όχι γιατί είναι σκοτεινή και επικίνδυνη, όπως η Γκόθαμ Σίτι του Μπάτμαν, αλλά γιατί απλά βάλλεται και ψάχνει τον προστάτη της: η Μετρόπολις δεν είναι απλά η Νέα Υόρκη (αυτή θα λεγα ότι είναι η Γκόθαμ Σίτι) αλλά είναι κατά κάποιο τρόπο ολόκληρη η καλή Αμερική. Ο μεγαλύτερος εχθρός του Σούπερμαν είναι κι αυτός ένας κατά κάποιο τρόπο καλός Αμερικάνος. Ο Λεξ Λούθερ είναι δισεκατομμυριούχος, φιλόδοξος και μεγαλομανής πολιτικά ενεργός: ένα είδος αμερικάνικης υπερβολής. Ολο αυτό εχουν ενδιαφέρον για τους μελετητές των κόμικς και φυσικά και για το κοινό (ο Σούπερμαν στις ΗΠΑ πουλάει ακόμα πολύ, απόδειξη ότι τον σκότωσαν και τον ανέστησαν πρόσφατα…), αλλά η όλη ιστορία του είναι υπερβολικά αμερικάνικη. Για αυτό κι όταν ο Κρίστοφερ Νόλαν πχ αποφάσισε να ασχοληθεί με τον κόσμο των κόμικς διάλεξε τον Μπάτμαν.

Χωρίς καμία έμπνευση 

Οι σκηνοθέτες που ασχολήθηκαν με τον Σούπερμαν έπρεπε να εντάξουν τις ιστορίες του σε ένα πιο ενδιαφέρον πλαίσιο: κατά κανόνα τα έκαναν μαντάρα γιατί δεν υπήρχε μπούσουλας – ο Νόλαν όταν ασχολήθηκε με τον Μπατμαν είχε ως αναφορά το όραμα του Φρανκ Μίλερ αλλά και του Μαρκ Σίμσον. Τέτοιοι κολοσσοί με τον Σούπερμαν δεν έχουν ασχοληθεί και παραδόξως αυτό φαίνεται στο σινεμά.  

Οι τέσσερεις ταινίες που βγήκαν από τα τέλη της δεκαετίας του ΄70 (η πρώτη) μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄80 9^η τελευταία) δεν άντεξαν στο χρόνο: ούτε τα σπέσιαλ εφέ της εποχής βοηθάνε, ούτε οι ερμηνείες των πρωταγωνιστών που είναι και διάσημοι – στην πρώτη πλην του Κρίστοφερ Ριβ που είναι ο Κλαρκ Κεντ πιο πολύ από τον Σούπερμαν υπάρχουν ο Τζιν Χάκμαν ως Λούθερ και ο Μάρλον Μπράντο (!) ως μπαμπάς του ήρωα. Το Χόλυγουντ δεν λυπάται τα χρήματα: στους σεναριογράφους υπάρχει και χρυσοπληρώνεται ο δημιουργός του Νονού Βιτόριο Πότσο. Ολες κάνουν εισπρακτικό σουξέ αλλά όλες είναι άψυχες. Το ίδιο θα συμβεί και με τις επόμενες. Το Superman Returns του 2006, του Mπράιαν Σίνγκερ, έχει υπερβολική φασαρία. Οι τρεις ταινίες του Ζακ Σνάιντερ που ακολουθούν πνίγονται από τον γιγαντισμό των προθέσεων: Το «Ο άνθρωπος από ατσάλι» χάνεται στο δεύτερο μέρος, το «Σούπερμαν εναντίον Μπάτμαν» είναι σχεδόν κωμικό, οι δυο εκδόσεις του «Justice League» δεν έχουν καλά καλά πρωταγωνιστή τον Σούπερμαν και σαφώς ο ρόλος του δευτεροαγωνιστή δεν του ταιριάζει. Αλλά κι αυτές ακόμα μου φάνηκαν καλύτερες από την ταινία του Γκαν. Που είναι μια τρομερή απογοήτευση.

Εμοιαζε αλλά δεν ήταν…

Ο Γκαν έμοιαζε ο κατάλληλος για να δώσει στον ήρωα ένα χαρακτήρα περισσότερο πολύπλοκο: στους Φύλακες του Διαστήματος όταν τον γνωρίσαμε είχε χιούμορ. Μόνο που φαίνεται πως αυτή την ικανότητα του αποφάσισε να την κάνει μανιέρα και ο χιουμορίστας, όταν γίνεται μανιερίστας, καταντά εξυπνάκιας. Ετσι ο τωρινός μας Σούπερμαν είναι το αποτέλεσμα ενός εξυπνάκια που θέλει μάλιστα να δείξει πιο σημαντικός από τον ήρωα που έχει στα χέρια του. Το κάνει από την πρώτη κιόλας σκηνή: ο σκύλος (!) του Σούπερμαν εμφανίζεται ως πιο σημαντικός από το αφεντικό του – γελάσαμε πολύ. Τόσο που ό,τι ακολούθησε φάνηκε ακόμα πιο κακοφτιαγμένο διότι βασιζόταν σε μια πρόθεση εξωφρενική: την πρόθεση του σκηνοθέτη να διαγράψει ότι ξέραμε παρουσιάζοντας ένα Σούπερμαν που αυτομαστιγώνεται, απορεί με τον εαυτό του, υποφέρει γιατί δεν είναι απλός άνθρωπος κι ευτυχώς έχει σκύλο!

Στην Αμερική τσακώνονται μεταξύ τους για το αν ο Γκαν ειρωνεύεται τον Τραμπ κι αν έχει αυτό το δικαίωμα: εμένα ο Λούθερ μου φάνηκε πιο πολύ Μασκ – φυσικά γελάω με τους οπαδούς του Τραμπ που λένε πως ο μόνος αληθινός Σούπερμαν είναι ο Ντόναλντ. Ευτυχώς αυτή η ουρά της ιστορίας σώζει κατά κάποιο τρόπο την ύπαρξη της ταινίας: έστω και δια της τεθλασμένης μας θυμίζει ότι ο Σούπερμαν ήταν είναι και θα είναι μια αμερικάνικη ιστορία. Καμία αντίρρηση: απλά θέλαμε να έχει κάποιο ενδιαφέρον και για μας που με τους διχασμούς των Αμερικάνων δεν τραβάμε κανένα ζόρι. Δεν χρειάζεται καμία αναφορά σε ερμηνείες (όλες συμβατικές), σε εφέ και άλλα τεχνικά (όλα άψογα και εύκολα πια), σε σενάριο (που είναι να γελάς, αλλά δεν γελάς). Από την μεριά μου αφήνω μια κραυγή απόγνωσης: αφού δεν μπορείτε να μας φέρετε ένα κανονικό Σούπερμαν αφήστε τον τουλάχιστον καλοκαιριάτικα στην ησυχία του. Μας έχει σώσει τόσες φορές: λυπηθείτε τον…