Η απίθανη ιστορία που διαδραματίστηκε στο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά πριν λίγες μέρες, όταν και κόλλησαν τον ιό είκοσι ασθενείς από νοσηλευτές που αρνήθηκαν να κάνουν το εμβόλιο, μου θύμισε ένα κείμενο που είχα γράψει λίγο καιρό πριν όταν είχε πρωτοπαρατηρηθεί το φαινόμενο άρνησης στον εμβολιασμό νοσηλευτών και γιατρών. Ας ελπίσουμε ότι έγινε στο Μεταξά να μην ξανασυμβεί πουθενά. Η πρόβλεψη ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε ήταν εύκολη. Να τι έχω γράψει σαράντα μέρες πριν.

Ποια έκπληξη;   

Σε πολλούς έχει προκαλέσει έκπληξη η άρνηση ενός 25% περίπου των λειτουργών του Εθνικού Συστήματος Υγείας να εμβολιασθούν. Εκπλήσσει ακόμα περισσότερο ότι μεταξύ αυτών των αρνητών βρίσκονται και πάρα πολλοί γιατροί – το ποσοστό ήταν κάποια στιγμή γύρω στο 17%. Αν γιατροί αρνούνται, δεν είναι λογικό να είναι μεγάλο το ποσοστό των αρνητών μεταξύ των νοσηλευτών και του υπολοίπου προσωπικού; Και δεν είναι πιθανό αυτές οι αρνήσεις να προκαλέσουν προβλήματα; Οι απαντήσεις είναι αυτονόητες.

Ελπίζω τα στοιχεία αυτά να αποδειχθούν λανθασμένα, διότι επί της ουσίας μιλάμε για το ένα στους πέντε γιατρούς του ΕΣΥ. Ελπίζω επίσης τώρα αυτοί που πρώτοι είδαν ότι τα εμβόλια δεν προκαλούν κανένα πρόβλημα να εμβολιάστηκαν. Από την άλλη γιατί μας κάνει εντύπωση η άρνηση; Είμαστε μια κοινωνία με έφεση στην άρνηση. Τη λατρεύουμε.

Το εξήγησε απλά και ωραία

Δεν αναφέρομαι στην άρνηση του εμβολιασμού – μιλάω γενικά. Αλλά ας πούμε κάτι για αυτή. Ο κ. Σωτήρης Τσιόδρας μιλώντας στη Βουλή πριν λίγες μέρες είχε δώσει μια ενδιαφέρουσα εξήγηση του φαινομένου της άρνησης εμβολιασμού: άθελά του έκανε κατανοητή και την παράξενη άρνηση των γιατρών. Ο Τσιόδρας εμφάνισε ως αιτία της άρνησης «τη δυσπιστία που γεννούν οι ψευδείς ειδήσεις» και την «υπερβολική επιστημονική ανησυχία». Η πρώτη επισήμανση αφορά όλους εμάς τους κοινούς ανθρώπους, που βομβαρδιζόμαστε από fake news μέσω του διαδικτύου και πρέπει να δείξουμε αντοχές που δεν είναι καθόλου εύκολες, ειδικά μετά τους πολλούς μήνες διάρκειας του lockdown. Η δεύτερη επισήμανση εξηγεί τη στάση των γιατρών.

Εντός της επιστημονικής κοινότητας υπήρχε και θα υπάρχει πάντα μια τάση δύσπιστων που στη συγκεκριμένη περίπτωση συναντά την διαχρονική μόδα της άρνησης, που στην Ελλάδα ξέρουμε καλά. Στη χώρα μας ο αρνητής είναι συνήθως ο μεγάλος μάγκας της παρέας. Ο ασυμβίβαστος. Ο διαφορετικός. O αντισυστημικός. Ο κόντρα στο ρεύμα.

Την ανοχή στην άρνηση την διδαχθήκαμε στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, στα οποία φοίτησαν και οι «γιατροί αρνητές». Από μικρούς μας έχουν μάθει ότι υπάρχει ένα αόρατο  «σύστημα» και ότι απέναντι σε αυτό πρέπει να είμαστε δύσπιστοι, αλλά και επιθετικοί. Κανείς ποτέ δεν έχει πει ποιοι ακριβώς illuminati αποτελούν το σύστημα αυτό, ίσως γιατί η εναντίωση σε αυτό είναι σημαντικότερη από την απόδειξη της ύπαρξής του. Σημασία άλλωστε δεν έχει τι αληθινά υπάρχει, αλλά τι υπάρχει στο κεφάλι μας.

Οι ωραίες λέξεις

Όλα μας τα είδωλα έπρεπε πάντα να είναι αντισυστημικά. Οι ροκ σταρ που πέθαναν από ναρκωτικά ήταν πάντα οι μεγαλύτεροι αρτίστες. Οι επαναστάτες ήταν πρόσωπα ιερά, ακόμα κι αν μετά τις επαναστάσεις τους έγιναν οι χειρότεροι κυβερνώντες. Εχουμε και ωραίες λέξεις για τους αρνητές. Οσους δεν πάνε στο στρατό του αποκαλούμε «αντιρρησίες συνείδησης». Οι καταληψίες που αρνούνται να μπουν στην αίθουσα για μάθημα είναι «τα παιδιά που θα αλλάξουν τον κόσμο». Οι φοιτητές που κάνουν ντου στα αμφιθέατρα και κυνηγούν καθηγητές είναι «οι δυναμικοί εκπρόσωποι μιας επαναστατημένης γενιάς». Μέχρι χθες αν έλεγες ότι πρέπει να αρνηθείς να πληρώσεις διόδια ήσουν κάτι σαν αντιστασιακός κι αν το έκανες και έλεγες ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να πληρώσει το χρέος μπορεί να έβγαινες και βουλευτής. Οι πιο πολλοί από αυτούς τους αρνητές δεν ήταν παρά άνθρωποι που έφερναν την πραγματικότητα στα μέτρα τους – το λέω κομψά. Λούφαραν ως μαθητές και ως φοιτητές, έβαζαν μπροστά από τη λογική το θυμό, απλά για να μην είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους κι έψαχναν ιδεολογικά τσιτάτα για να δικαιολογήσουν την έλλειψη πρότασης, που κρύβεται συνήθως πίσω από κάθε δήθεν ηρωϊκή άρνηση. Ωραία να μην εμβολιαστούμε. Και τι θα γίνει αν δεν εμβολιαστεί κανείς; Θα συνεχίσουμε να ζούμε κλεισμένοι στα σπίτια;

Η ιστορία και οι αποδείξεις

Εκτός από την πάντα μοδάτη και χιλιοτραγουδισμένη άρνηση υπάρχει και η παράξενη ανάγκη του επιστήμονα να βρει λόγους για να αποδείξει ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι όπως οι περισσότεροι νομίζουμε. Αυτή η ανάγκη έφερε πολύ συχνά πρόοδο: δυνάμωσε την πάντα χρήσιμη επιστημονική ανησυχία. Αλλά αυτή η ανησυχία, για να μην είναι επιβλαβής, πρέπει να συνδυάζεται με μια κάποια ηθική – κι αυτή δεν είναι απαραίτητα συμβατή με την επιστημονική γνώση. Δεν είναι κάθε επιστήμονας ηθικός – σε μερικές περιπτώσεις αμφισβητείται κι αν είναι και απόλυτα λογικός: η ιστορία είναι γεμάτη από διαταραγμένες προσωπικότητες με επιστημονικές γνώσεις και η επικαιρότητα του θέματος ξεκινά από τον καιρό που η Μαίρη Σέλλεϋ έγραψε το «Δόκτωρ Φράνκεστάιν». Που με τις τιμιότερες των προθέσεων, στο όνομα της επιστήμης, έφτιαξε ένα τέρας.

Στην εποχή της υπερπροβολής και των social media η ανησυχία του επιστήμονα συναντά συχνά και την ματαιοδοξία του. Σε μια χώρα που λατρεύει την άρνηση και την θεωρεί σχεδόν πάντα επαναστατική πράξη, ο αρνητής επιστήμονας γίνεται εύκολα ένα είδος σταρ αρκεί να λέει πράγματα που σε κάποιους αρέσουν: το κάνει χρησιμοποιώντας θολές επιστημονικές αποδείξεις που είναι δύσκολο να κριθούν από τον μέσο άνθρωπο. Ενας γιατρός που έχει δει ότι οι αρνητές της λογικής τον καιρό της χρεοκοπίας έγιναν βουλευτές, μπορεί άνετα να πάει κόντρα στο ρεύμα ακριβώς όπως το έκαναν πριν καιρό οικονομολόγοι που είχαν βρει τη μαγική λύση για το χρέος, τα «κόκκινα δάνεια», τα ελλείματα κτλ. Κι αυτοί επιστήμονες ήταν. Επιστήμονες της άρνησης της πραγματικότητας.

Με την κουτοπόνηρη βεβαιότητα…

Οι γιατροί δεν είναι όλοι ίδιοι και δεν έχουν όλοι την ίδια συμπεριφορά. Υπάρχουν αυτοί που κάνουν καριέρα με το να σε τρομάζουν για να ακολουθήσεις μια θεραπεία – ακόμα και για να κάνεις μια δίαιτα. Αλλά υπάρχουν και πολλοί που συστηματικά μπορεί να σου μιλούν για τις παρενέργειες των φαρμάκων ή για τις αποτυχημένες ιατρικές διαγνώσεις φίλων τους – όλα αυτά συνήθως λέγονται για να σε εντυπωσιάσουν ως αυθεντίες. Πιστεύω ότι μεταξύ όσων αρνούνται να εμβολιαστούν (με την κουτοπόνηρη βεβαιότητα ότι αν το κάνουν μαζικά οι άλλοι, οι ίδιοι δεν κινδυνεύουν) ανήκουν στην κατηγορία αυτή: θεωρούν τον εαυτό τους «αυθεντία» – αλλά είναι άλλο η γνώση και άλλο η διάνοια. Καθηγητές Φυσικής και μαθηματικοί είναι πολλοί: ο Αϊνστάιν ήταν ένας.

Ευτυχώς μιλάμε για λίγους. Μια μεγάλη πλειοψηφία των γιατρών και των νοσηλευτών της χώρας που δίνουν μάχες καθημερινά ένα χρόνο τώρα με τον ιό εμβολιάστηκαν - και μπράβο τους: μοιραία θα υπάρχουν πάντα εγωκεντρικές εξαιρέσεις. Πολύ συχνά αυτός που πιστεύει ότι η  επιστημονική γνώση τον καθιστά ξεχωριστό και σπάνιο, μοιάζει με τον ιερέα που χάρη στο θρησκευτικό του φανατισμό είναι βέβαιος ότι συνομιλεί με το Θεό, αλλά και με τον ιδεολόγο που μπερδεύει την ιδεοληπτική στενοκεφαλιά του με την απόλυτη αλήθεια – όποιος έχει περάσει από συγκεκριμένους ακραίους πολιτικούς χώρους ξέρει ότι κι εκεί υπάρχει το «πίστευε και μη ερεύνα». Στην περίπτωση των γιατρών που δεν εμβολιάζονται ισχύει το «ερεύνα για να μην πιστεύεις»…