Από τα πολλά και τα παράδοξα έθιμα που έχουμε στην Ελλάδα το πέταγμα του χαρταετού πάντα ήταν αυτό που με ιντριγκάριζε περισσότερο. Πως προέκυψε; Γιατί η συνήθεια αυτή ήρθε και κόλλησε με την Καθαρή Δευτέρα; Τι συμβολίζει; Το σκεφτόμουν από μικρός και όσο περισσότερο το έψαχνα, τόσο πιο πολύ μπερδευόμουν.

Μεταξύ Δύσης και Ανατολής

Πολλά από τα νεοελληνικά έθιμα έρχονται κατευθείαν από την Αρχαία Ελλάδα: το καρναβάλι είναι το πλέον χαρακτηριστικό. Δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το χριστιανισμό και την εκκλησία – οι κληρικοί έκαναν, σε εποχές παλιότερες, τεράστιες προσπάθειες να δαιμονοποιηθεί και να σταματήσει. Σε άλλες περιπτώσεις κάποιες συνήθειές μας είναι απλά η απόδειξη ότι η χώρα πατάει και στη Δύση και στην Ανατολή - μιμούμαστε τους Δυτικούς τρώγοντας γαλοπούλες την πρωτοχρονιά και χορεύουμε με ανατολίτικους ρυθμούς στα καλοκαιρινά πανηγύρια. Αλλά ο χαρταετός και το πέταγμά του δεν έχει καμία σχέση ούτε με την Ευρώπη, ούτε με το Βυζάντιο, ούτε με τους Οθωμανούς, ούτε με την Ορθοδοξία. Πως μια κινέζικη παράδοση έφτασε εδώ και την εντάξαμε και στα έθιμά μας παραμένει μυστήριο. Λέγεται π.χ ότι χαρταετούς πετούσαν και οι Αρχαίοι Ελληνες: πρόκειται για παραμύθι γιατί στην Αρχαία Ελλάδα το χαρτί σπάνιζε - πιθανότατα κάτι πάνινο δοκίμαζαν να δουν αν πετάει, αλλά αυτού του είδους οι κατασκευές δεν είχαν σχέση με τον θεαματικό και υπέροχο χαρταετό που κάνει τους πιτσιρικάδες να καμαρώνουν και τους μπαμπάδες τους να αναστενάζουν από ανακούφιση. Ισως το έθιμο να το έφεραν πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, που με τη σειρά τους είχαν καμαρώσει την διαδικασία του πετάγματος από φυλές ανατολίτικες, που είχαν δει επί τω έργω τους μάστορες κινέζους: σε αυτή τη μυστήρια σκυταλοδρομία πήραμε μέρος και εμείς. Αλλά είναι μια εικασία και τίποτα πιο πολύ.

Μια γυναικεία σοφία

Από το πέταγμα του χαρταετού προέκυψε πολλά πολλά χρόνια αργότερα η έκφραση «πετάει αετό» - έκφραση που γεννήθηκε στα κλαμπ την νεανικής μου ηλικίας και ήταν γυναικεία. Δεν είναι παράξενο που την γέννησε το γυναικείο μυαλό: οι γυναίκες συχνά κρύβουν τις επιθυμίες τους πίσω από υπέροχες εκφράσεις γιατί συνήθως είναι πιο έξυπνες. Το «πετάει αετό» ήταν, αρχικά, μια έκφραση που χαρακτήριζε τον χαζούλη που δεν καταλαβαίνει ότι κάποια τον γουστάρει. Τα κορίτσια της εποχής μου είχαν ήδη ανακαλύψει τη χαρά του βραδινού ξεσαλώματος και δεν είχαν όπως οι μαμάδες τους την υποχρέωση να γυρνάνε σπίτι αυστηρά στις έντεκα, αλλά είχαν καλή ανατροφή και δεν ήθελαν να αναφέρονται σε πουλιά και άλλα ανδρικά εξαρτήματα με τρόπους χυδαίους. Το «πετάει αετό» ή «πετάει χαρταετό» ήταν περιγραφικό, ολόσωστο, χαριτωμένο και καθόλου χυδαίο – δεν ήταν κολακευτικό για όποιον αετό πετούσε, δηλαδή όποιον δεν καταλάβαινε τίποτα, αλλά τι να κάνουμε; Ας προσέχαμε.

Το λέγαμε στο στρατό  

Η έκφραση άρχισε να γίνεται του συρμού και τα αγοράκια την υιοθέτησαν σε μια μάλλον δύσκολη, όσο και διασκεδαστική στιγμή της ζωής τους: την στρατιωτική τους θητεία. Στο στρατό κάνεις πολλά και διάφορα ένα εκ των οποίων είναι ότι μαθαίνεις να μιλάς με καμιά πενηνταριά λέξεις – ίσως λέω και πολλές. Δίπλα στο «Δίκας», το «αγκαριομάχος», το «Γιωτάς», προσθέτεις εκφράσεις ακατανόητες για τους κοινούς θνητούς, όπως το «εκατό πενηνταμία και σήμερα», το «τα είδα όλα κωλυόμενα», το «Απωλελέ και Τρελελέ» και το «πετάει αετό», που στα φανταρίστικα περιγράφει αυτόν που λουφάρει, που παριστάνει ότι κάτι κάνει, που γλυτώνει από υπηρεσίες. Οποιος στο στρατό δεν έχει πετάξει αετό, είναι άτυχος άνθρωπος.

Η καλύτερη σημασία

Είναι ανεξήγητο πως μια γκομενοέκφραση που γεννήθηκε στα κλαμπ και υιοθετήθηκε από φαντάρους στα στρατόπεδα, πέρασε τελικά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο με μια τρίτη εντελώς διαφορετική σημασία: σήμερα όταν λέμε ότι κάποιος «πετάει αετό», υπονοούμε ότι κάνει πως δεν καταλαβαίνει. Αυτή η σημασία και η χρήση της έκφρασης νομίζω ότι είναι και η καλύτερη. Το να πετάς αετό δεν είναι απλή υπόθεση. Η κατασκευή του αετού είναι δύσκολη. Αν οι περισσότεροι τους αγοράζουν έτοιμους είναι γιατί το να τους φτιάξεις είναι καταπληκτικά δύσκολο. Και έτοιμους όμως να τους αποκτήσεις, για να τους δεις να ανεβαίνουν στον ουρανό, όπως οι ψυχές πάνε κοντά στο Θεό κατά τα χριστιανικά λεγόμενα, πρέπει να είσαι ικανός, μερακλής και συγκεντρωμένος στο εγχείρημα – κοινώς να μην σε απασχολεί κάτι άλλο. Το πέταγμα του αετού θέλει όλη την προσοχή σου – δεν μπορείς να πεις «αμόλα καλούμπα» και αυτός να πετάξει από μόνος του. Αν κάτι δεν πάει σωστά, η απογείωση είναι μια καταστροφή. Αν δεν τον κουμαντάρεις σωστά είναι πανεύκολο να τον πάρει ο αέρας ή να καταλήξει σε τίποτα ηλεκτρικά καλώδια. Για ένα Φρανκλίνο Ρούσβελτ που παρατηρώντας ένα χαρταετό ανακάλυψε το αλεξικέραυνο, υπάρχουν εκατοντάδες απρόσεκτοι που χάνοντας τον έλεγχό του έπαθαν ηλεκτροπληξία. Για να πετάς σωστά τον χαρταετό πρέπει σε αυτόν και μόνο να έχεις το μυαλό σου, να το αδειάζεις από σκέψεις, να μην σε απασχολεί τι άλλο συμβαίνει. Για αυτό και η έκφραση είναι σωστή και επιτυχημένη.

Το έχουμε μάθει καλά

Στη ζωή μας έχουμε μάθει να πετάμε αετό, ακόμα κι αν χαρταετό μικροί δεν πετούσαμε. Εκπαιδευόμαστε στην αδιαφορία, μαθαίνουμε να κάνουμε πως δεν καταλαβαίνουμε, οικειοθελώς υποβιβάζουμε μέσα μας τα σημαντικά ή αποφασίζουμε να αντιμετωπίζουμε και τα χειρότερα ως ασήμαντα. Στοχεύουμε απλά στο πέταγμα του αετού για λίγη ικανοποίηση, θεωρούμε πως σε τελική ανάλυση αυτό είναι μεγάλη Τέχνη και προσωπική επιτυχία, αφού από μας και μόνο εξαρτάται – γιατί να ασχολείσαι με πράγματα πιο περίπλοκα; Πετάμε αετό επιδιώκοντας ένα είδος απενοχοποίησης – αυτό μάλιστα που δημιουργεί μια περίεργη εσωτερική γαλήνη: τη γαλήνη αυτού που δεν ξέρει, γιατί δεν θέλει να μάθει. Πετάμε αετό για να κρυβόμαστε από τα λάθη στις σχέσεις μας, να μην ανησυχούμε για τις οικογένειες μας, να μην στεναχωριόμαστε με τις δουλειές μας, να μην πληγωνόμαστε από το πόσο μας κοροϊδεύουν ή από το πώς μας εκμεταλλεύονται, όσοι αετό δεν πετάνε.

Πετάμε ελπίζοντας

Δεν έμαθα ποτέ γιατί πετάμε χαρταετούς την Καθαρή Δευτέρα. Καταλαβαίνω, όμως, γιατί όλοι μας έχουμε τον δικό μας χαρταετό και τον πετάμε κάθε μέρα ελπίζοντας μάταια να μας πάρει μαζί του στα ουράνια…