Πέρασα δυο μέρες διαβάζοντας πολλά που γράφτηκαν για τον Ντιέγκο Μαραντόνα με τη δυσάρεστη αφορμή της συμπλήρωσης ενός έτους από τον θάνατο του: σήμερα στη Νάπολι θα υπάρξουν και αποκαλυπτήρια ενός αγάλματός του, σύντομα θα βγει και μια ακόμα ταινία με θέμα το πόσο επηρέασε στις μέρες του τα παιδιά της πόλης – όχι ντοκιμαντέρ. Όλα αυτά ενώ πληθαίνουν πολλές και δυσάρεστες αποκαλύψεις για τη ζωή του.

Σκληρά και αποκαλυπτικά

Με τους θανάτους πολυσυζητημένων και αντιφατικών ηρώων της pop κουλτούρας (αυτό ήταν κυρίως ο Ντιέγκο) συμβαίνει το εξής αξιοσημείωτο. Οι επικήδειοι και τα κείμενα που γράφονται τις μέρες της ανακοίνωσης του θανάτους του ασχολούνται σχεδόν πάντα με το γιατί της δημοφιλίας κα της επιτυχίας τους: πρόκειται συνήθως για διάφορα (και διαφορετικά) αντίο γραμμένα με την καρδιά. Αντίθετα τα κείμενα που γράφονται στα μνημόσυνά τους, ένα δηλαδή χρόνο μετά, είναι σαφώς πιο σκληρά καθώς όποιος τα γράφει επιχειρεί μια πιο ολοκληρωμένη εκτίμηση της προσωπικότητας του εκλιπόντος. Ετσι μαθαίνεις πολλά για αυτόν κι όχι απλά τους λόγους που τον αγαπούσες. Τέτοια ήταν τα πιο πολλά κείμενα που γράφτηκαν αυτές τις μέρες στο εξωτερικό για τον Μαραντόνα: ήταν σκληρά και αποκαλυπτικά.

Μολονότι τα πιο πολλά από όσα γράφτηκαν αναφέρονται στις δύσκολες τελευταίες του μέρες («ζούσε μόνος κι άρρωστος τριγυρνώντας σαν ζόμπι» είπε ο τελευταίος άνθρωπος που έζησε δίπλα του, ο φυσικοθεραπευτής Νίκολας Ταφαρέλ), δεν έλειψαν και οι λίβελοι. Επιχειρήθηκαν αρκετοί απολογισμοί της ζωής του (κι όχι της ζωής του ποδοσφαιριστής), υπήρξαν αποκαλύψεις, ακόμα και ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις καθόλου κολακευτικές. Ειπώθηκαν ιστορίες σκληρές. Αν ένα χρόνο πριν κηδέψαμε ένα Θεό, ένα χρόνο μετά γίνεται το μνημόσυνο ενός διαβόλου.

Η σύνοψη όσων ακολούθησαν

Κατά κάποιο τρόπο τα περισσότερα που γράφτηκαν ήταν η σύνοψη όσων για ένα ολόκληρο χρόνο ακολούθησαν την είδηση της φυγής του.  Ειδησεογραφικά ο Μαραντόνα συνέχισε όλο αυτό το χρόνο που ακολούθησε το θάνατό του να είναι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας – βοήθησαν πολλοί για αυτό. Γιατροί οδηγήθηκαν στον ανακριτή με την κατηγορία ότι με την αμέλειά τους προκάλεσαν το θάνατό του: κάποιοι θα δικαστούν προσεχώς. Οι διάδοχοί του τσακώθηκαν και εξακολουθούν να τσακώνονται για την εμπορική διαχείριση της κληρονομιάς του, που στην περίπτωσή του είναι κυρίως το πασίγνωστο όνομά του. Εμφανίστηκαν παιδιά που δεν έχει αναγνωρίσει και γυναίκες που ορκίζονται ότι υπήρξαν ερωμένες του – κάποιες με πολλά παράπονα που έχουν να κάνουν με την συμπεριφορά του. Δεν έλειψαν οι φρικτές αποκαλύψεις, όπως ότι τον έθαψαν χωρίς καρδιά γιατί φοβόντουσαν ότι οι θαυμαστές του θα βγάλουν από το χώμα το φέρετρο και θα την αφαιρέσουν. Ισχύει; Δεν μπορώ να το γνωρίζω. Όπως δεν μπορώ να γνωρίζω και αν ένα πλήθος από κατηγορίες που προέκυψαν εκ των υστέρων ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα – μολονότι μοιάζουν αληθοφανείς. Αν ο Θεός έκανε θαύματα με τη μπάλα στα πόδια, ο διάβολος ήταν ικανός για τα χειρότερα, έξω από τα γήπεδα. Κι ας ορκίζονται ακόμα στο όνομά του οι παλιοί του συμπαίκτες: αν υποθέσουμε πως είναι όλοι σαν τον Φάουστ, στη δική τους περίπτωση η συνεργασία με το διάβολο ανταμείφθηκε.        

Ακόμα και ο Παπάς     

Η Γκαζέτα Ντελο Σπορτ με την ευκαιρία της συμπλήρωσης ενός έτους έκανε ίσως το καλύτερο αφιέρωμα. Διάλεξε και παρουσίασε πενήντα δηλώσεις επωνύμων (όχι μόνο από το χώρο του ποδοσφαίρου…) που είχαν γίνει μέσα στο χρόνο αυτό που πέρασε, δηλαδή από την μέρα της αναγγελίας του θανάτου του μέχρι χθες. Εχουν μιλήσει για αυτόν, εκτός από συμπαίκτες του, προπονητές του και αντίπαλοί του, από τον Φέραρα μέχρι τον Πλατινί, ακόμα και πολιτικοί όπως ο Εμμανουέλ Μακρόν, σκηνοθέτες που από αυτόν εμπνεύστηκαν, όπως ο Κουστορίτσα κι ο Πάολο Σορεντίνο, φυσικά και τραγουδιστές, ηθοποιοί, ή και συγγραφείς που συμβαίνει να είναι απλά ποδοσφαιρόφιλοι όπως ο Γιο Νέσμπο π.χ. Μεταξύ όλων ξεχώρισα μια αναφορά του Πάπα Φραγκίσκου που είναι και Αργεντινός και είχε υπάρξει και φίλος του – αν και προσωπικά αμφιβάλω ότι ο Ντιέγκο είχε φίλους.  

Ο Πάπας θυμήθηκε ότι το 1986, όταν η Αργεντινή κατέκτησε το παγκόσμιο κύπελλο μια Γιαπωνέζα (!) του είπε πως ο Μαραντόνα είναι η απόδειξη πως υπάρχει Θεός. «Ελαμπαν τόσο τα μάτια της που το δέχτηκα» είπε «παρόλο που ήθελα να της πως ότι αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού υπάρχουν στη ζωή της πολλές». Ο Πάπας γνωρίζει καλά πως ο Ντιέγκο δεν ήταν άγιος, πως οι αμαρτίες του υπήρξαν τεράστιες και πως οι περιπέτειές του δεν τον καθιστούν πρότυπο για κανένα. Αλλά, όπως λέει, «με την παραβολή του Ασώτου όλα αυτά έχουν τακτοποιηθεί χρόνια πριν»: και για τον αμαρτωλό Ντιέγκο θα υπάρξει συγχώρεση διότι «έδωσε σε πολλούς ανθρώπους χαρά χωρίς μάλιστα να απαιτήσει από αυτούς ανταμοιβή κι αυτό από μόνο του είναι χριστιανικό μήνυμα». Είναι έτσι; Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει πως ο Πάπας αποκλείεται να έχει προβληματιστεί τόσο πολύ για κάποιο άλλο από τους αμαρτωλούς του καιρού μας. Και έχουμε πολλούς.

Ο Ντιέγκο, ο Παζολίνι, ο Καραβάτζιο  

Στο αφιέρωμα αυτό βρήκα και μια ωραία άποψη που ασπάζομαι και που αφορά όχι μόνο τον Μαραντόνα, αλλά γενικά τους κολασμένους εν ζωή καλλιτέχνες που συχνά μας δημιουργούν ενοχές γιατί τους αποθεώνουμε, ενώ γνωρίζουμε ή υποπτευόμαστε ότι μόνο άγιοι δεν είναι. Την κατέθεσε ένας Ιταλός κριτικός Τέχνης (και άλλα πολλά…) ο Βιτόριο Σγκάρμπι.  «Είναι άχρηστο να προσπαθείς να χωρίσεις την Τέχνη από τη ζωή, εκφράζοντας επιφυλάξεις για τον καλλιτέχνη, όπως έκαναν πολλοί μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις για τον Μαραντόνα. Οι αποκαλύψεις μπορεί να προκαλούν καμιά φορά ηθικές η ηθικολογικές κρίσεις, όμως αυτές η Τέχνη τις σαρώνει. Σήμερα είναι επίσης εμφανές για τον Μαραντόνα, όπως ήταν και για τον Παζολίνι και τον Καραβάτζιο, των οποίων οι σκοτεινές πλευρές ήταν γνωστές, πως συχνά η επιτυχία και η ιδιοφυία προκαλούν κάτι που οδηγεί τον καλλιτέχνη στο να αποκτήσει ένα είδος διπολικής προσωπικότητας. Όμως ο θάνατος διώχνει το κακό, το ακυρώνει και υποδεικνύει το στρεβλό του όριο - ο θάνατος σκοτώνει εν τέλει ό,τι κακό υπάρχει στο δίπολο» λέει ο Ιταλός και προσθέτει: «Ο Μαραντόνα έκανε κακό στον εαυτό του και καλό στους άλλους, έδωσε ευτυχία, λύτρωσε τη Νάπολη και την οδήγησε από μια κατάσταση μόνιμης ταπείνωσης σε μέρες θριάμβων. Έδωσε όνειρα. Και τα όνειρα μένουν».

Ετσι είναι. Οσα πέτυχε γέννησαν συναισθήματα και τα συναισθήματα παραμένουν σε όσους τα έζησαν: μάλιστα κάποια από αυτά (θαυμασμός, έκπληξη, υπερηφάνεια σεβασμός κτλ) γεννιούνται ακόμα και σήμερα στις καρδιές ακόμα και όσων δεν τα έζησαν! «Η επιτυχία ενός έργου Τέχνης» λέει ο Σγκάρμπι «είναι να καθορίζει μια αντίδραση, που πολλαπλασιάζεται και φωτίζει την ψυχή. Δεν υπάρχει λόγος σκιαγραφώντας τον να λέμε ότι ο Μαραντόνα έκανε υπέροχα πράγματα στο γήπεδο, αλλά έπαιρνε ναρκωτικά, ήταν φίλος της μεγαλύτερης οικογένειας της Καμόρα, ήταν βίαιος με τις γυναίκες. Μπορεί να ήταν, αλλά τα όσα έκανε στο γήπεδο δεν τα έκανε άλλος, ενώ πολλοί άλλοι έκαναν και κάνουν όλα τα υπόλοιπα». Και καταλήγει ο Ιταλός: «Ο Καραβάτζιο λοιπόν ήταν κάθαρμα, σκότωσε και καταδικάστηκε. Έψαξε μπελάδες και, όπως ο Μαραντόνα, στο τέλος έκανε μεγάλο κακό στον εαυτό του. Αλλά η ζωγραφική του υπήρξε αμίμητη και οι πίνακές του είναι μοναδικοί. Και σήμερα υπάρχουν μόνο αυτοί και μόνο με αυτούς μπορεί κανείς να ασχοληθεί. Η ζωή του δημιουργού τους έσβησε. Τα κρίματα του δεν είναι πηγή έμπνευσης: τέτοια είναι μόνο τα έργα του». Εχει δίκιο: δεν τίθεται θέμα δικαίωσης του δημιουργού, όταν μιλάμε για την δική μας προσωπική απόλαυση.   

Ο επίλογος του Ζλάταν

Φυσικά δεν χωρά αμφιβολία πως την καλύτερη δήλωση για τον Ντιέγκο την έχει χάνει ο Ζλάταν Ιμπραϊμοβιτς. «Διάβολε ο τύπος ήταν καλός, πραγματικά καλός. Δηλαδή όχι απλά καλός. Ισως καλύτερος ακόμα κι από μένα» έχει πει ο αθεόφοβος…