Διασκεδάζω με αυτά που διαβάζω για τις ιταλικές εκλογές δεξιά κι αριστερά. Εχει ενδιαφέρον ότι θεωρούμε την πολιτική κατάσταση της κάθε χώρας όμοια με τη δική μας και κάνουμε κρίσεις σαν παντού να υπάρχουν τα ίδια κόμματα και οι ίδιες πολιτικές παραδόσεις. Ενώ μόνο έτσι δεν είναι. Επειδή τη δεκαετία του ’90 έζησα την γέννηση της τωρινής ιταλικής πολιτικής σκηνής (αυτό που οι Ιταλοί ονομάζουν Τρίτη Δημοκρατία…) θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω μερικά πράγματα για να καταλάβετε τι συμβαίνει στους γείτονες.

Η διάλυση στα χρόνια του ‘90

Στις αρχές του 1990 διαλύθηκαν τα πολιτικά κόμματα που κυριάρχησαν στην Ιταλία από το 1960 κι έπειτα – όταν λέω διαλύθηκαν το εννοώ: δεν υπήρξαν μεταλλάξεις, αλλά ένα αληθινό τέλος καθώς το 75% του ενεργού πολιτικού κόσμου πήγε σπίτι. Τα κόμματα της Αριστεράς (με πρώτο το Κομουνιστικό Κόμμα) μεταλλάχτηκαν για να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες ενός κόσμου στον οποίο δεν υπήρχε πια η Σοβιετία και το Τοίχος του Βερολίνου, τα δε κόμματα του πεντακομματικού συνασπισμού που είχε κυβερνήσει την Ιταλία για πάνω από 30 χρόνια διαλύθηκαν εξαιτίας του σκανδάλου που ονομάστηκε «Επιχείρηση καθαρά χέρια».

Ο κόσμος θυμάται τον θάνατο του αυτοεξόριστου Μπενίτο Κράξι στην Τυνησία, τις δίκες του Αντρεότι, τις θεαματικές αποκαλύψεις για σχέσεις του πολιτικού κόσμου με τη Μαφία κτλ, αλλά το πράγμα ήταν πολύ πιο εντυπωσιακό: έμπλεξαν με την δικαιοσύνη, όχι μόνο Υπουργοί και διοικητές κρατικών οργανισμών, αλλά και δήμαρχοι και περιφερειάρχες και φυσικά επιχειρηματίες που τα κόμματα τα στήριζαν με το αζημίωτο. Αυτοκτόνησε πχ ο Ραούλ Γκαρντίνι, ένας από τους Ιταλούς μεγιστάνες της εποχής, μπήκε φυλακή ο Σέρτζιο Κρανιότι, σώθηκε από θαύμα το Olliveti Group κτλ. Όμως υπήρχε πάντα ανάγκη μιας πολιτικής σκηνής και η πολιτική σκηνή σε όλο τον κόσμο έχει μια Δεξιά και μια Αριστερά – τουλάχιστον.

Μετά τις μεταλλάξεις

Η ιταλική Αριστερά, μετά τη μετάλλαξη του Ιταλικού Κομμουνιστικού κόμματος, κατάφερε να κερδίσει εκλογές (με τον Μάσιμο Ντ΄Αλέμα αρχικά). Όπως συνήθως συμβαίνει ιστορικά το πρόβλημα της ήταν η πολυδιάσπασή της. Τα αριστερά κόμματα πολύ σύντομα άρχισαν να γίνονται πολλά και εξαιτίας της απλής αναλογικής. Για να δημιουργηθεί ένας συνασπισμός και να φτάσει η Αριστερά στην εξουσία χρειαζόταν συνήθως ένας μετριοπαθής πολιτικός, λίγο πιο κεντρώος, σαν τον Ρομάνο Πρόντι πχ ή τον Ματέο Ρέντσι, που από Δήμαρχος της Φλωρεντίας έγινε πρωθυπουργός, αλλά αυτές οι προσωπικότητες αριστερά δεν θύμιζαν και το πράγμα τελμάτωνε. Η ιταλική Δεξιά από την άλλη είχε μεγαλύτερα προβλήματα.

Μετά το τέλος του Κόμματος των Χριστιανοδημοκρατών μεγάλωσαν δυο δεξιά κόμματα που ήταν όμως σχεδόν αδύνατον να συνεργαστούν γιατί οι ιδεολογικές και πολιτικές τους διαφορές ήταν αγεφύρωτες: από τη μια ήταν οι νεοφασίστες του ΜSI κι από την άλλη η περίφημη Λέγκα του Βορρά – οι πρώτοι πίστευαν στην δύναμη της ενωμένης Ιταλίας και οραματίζονταν ένα μεγάλο δυνατό κεντρικό Κράτος και οι άλλοι ήθελαν την διοικητική αυτονομία του Βορρά και τη δημιουργία μιας Ιταλίας που να αποτελείται από τρεις (τουλάχιστον) διαφορετικές κρατικές οντότητες. Χρειαζόταν κάποιος να φέρει κοντά αυτά τα μορφώματα κι αυτό το πέτυχε ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι φτιάχνοντας από το πουθενά ένα κεντροδεξιό κόμμα – το Φόρτσα Ιτάλια – χωρίς παρελθόν και με πολιτευτές κατά κανόνα νέους.

Η επιτυχία του Μπερλουσκόνι οδήγησε ωστόσο το εκλογικό σώμα σε μια ολότελα νέα συνήθεια: να αναζητά νέους διαχειριστές της εκάστοτε κρίσης γυρίζοντας την πλάτη σε παλιούς κομματικούς σχηματισμούς. Όταν προέκυψε η οικονομική κρίση του 2010 ένα νέο μόρφωμα, τα Πέντε Αστέρια, ένα λαϊκίστικο κίνημα που ξεκίνησε από ένα διαδικτυακό blog του ηθοποιού Πέπε Γκρίλο, ήρθε να αλλάξει πάλι το πολιτικό σκηνικό αυτή τη φορά καταργώντας τα όρια Δεξιάς – Αριστεράς. Αλλά και επιβάλλοντας την ιταλική λογική που λέει πως κανένα νέο καινούργιο πρόβλημα δεν μπορεί να το αντιμετωπίσουν οι προηγούμενοι πολιτικοί. Αν μπορούσαν, θα το είχαν κάνει.         

Ο Ντράγκι και ο φόβος

Η Ιταλία έχει μια Αριστερά που δεν είναι ακριβώς αριστερά, ένα μεσαίο χώρο μπερδεμένο ιδεολογικά και μια Δεξιά που αποτελείται από τρία κόμματα που είναι δύσκολο να συνεννοηθούν. Κυρίως έχει ένα εκλογικό σώμα που σε ένα τεράστιο μέρος του δεν έχει κομματική πατρίδα. Η τύχη της Ιταλία είναι πως όταν το πράγμα φρακάρει, εμφανίζονται προσωπικότητες όπως ο Μάριο Ντράγκι που μπορούν να δημιουργήσουν κυβερνητικά μορφώματα που κατορθώνουν να κυβερνήσουν εξασφαλίζοντας μια ανοχή. Ο Ντράγκι πιθανότατα θα διοικούσε ακόμα αν δεν προέκυπτε η ενεργειακή κρίση. Η δήλωσή του στις αρχές του καλοκαιριού ότι «αν δεν βρεθεί λύση με το πρόβλημα του φυσικού αερίου τον Νοέμβριο η χώρα θα κλείσει» εκτόξευσε το φόβο. Το «η χώρα θα κλείσει» στους Ιταλούς ακούστηκε ως «ανεργία», «πληθωρισμός» και «νέο χρέος». Το φόβο αυτό τον μεγάλωσε και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση και η λειτουργεία της.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση αργεί

Πόσο καιρό γνωρίζουμε πως θα υπάρξει στην Ευρώπη ενεργειακό πρόβλημα; Πολύ πριν ο Πούτιν κηρύξει στη Δύση ενεργειακό πόλεμο κλίνοντας τους αγωγούς φυσικού αερίου οι προειδοποιήσεις ήταν συνεχείς. Δεν θα έπρεπε η Ευρωπαϊκή μας Ενωση να έχει βρει ένα τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος; Θα πρεπε. Αλλά αργεί. Όπως άργησε και να αντιμετωπίσει την κρίση χρέους. Όπως άργησε και στην αντιμετώπιση της πανδημίας – ευτυχώς λιγότερο. Γιατί αργεί; Κάποτε λέγαμε πως για την αργοπορία φταίνε οι Γερμανοί και η προτεσταντική τους ανάγνωση των προβλημάτων του κόσμου. Σήμερα οι Γερμανοί έχουν το πιο μεγάλο πρόβλημα από όλους, αλλά γρήγορες παρεμβάσεις δεν υπάρχουν. Γιατί; Γιατί από τα γεννητούρια της η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει κρίσεις, αλλά για να μεγαλώσει την ευημερία των μελών της. Η διαχείριση της ευημερίας δεν είναι δύσκολη – η διαχείριση των κρίσεων είναι σπαζοκεφαλιά. Δεν την θέλει κανείς. Κι αυτό δίνει πάντα τη δυνατότητα σε πολιτικούς όπως η Τζόρτζια Μελόνι να παίξουν το χαρτί τους: όποιος δεν έχει κυβερνήσει, μπορεί να προτείνει οτιδήποτε ελπίζοντας στην προσοχή του φοβισμένου κόσμου.

Μικρή η δύναμη

Οι Φρατέλι ντ Ιτάλια, το κόμμα της Μελόνι, είναι κάτι σαν το παλιό γνωστό μας ΛΑΟΣ – αν και η αναγωγή δεν είναι απολύτως σωστή. Η Μελόνι, που το 2015 πανηγύριζε για τη νίκη του Αλέξη Τσίπρα (!) κι αργότερα έκλαιγε για την ήττα του Ντόναλντ Τραμπ, κράτησε από το ΜSI (από το οποίο το νέο κόμμα προέρχεται) τα χρώματα που παραπέμπουν στο Μουσολίνι – αλλά σχεδόν τίποτα άλλο. Το κόμμα της δεν έχει ακτιβιστική δράση, αλλά μόνο ένα είδος σκληρής εθνικιστικής ρητορικής. Για να σχηματίσει κυβέρνηση έπρεπε να τα βρει με τη Λέγκα με την οποία ωστόσο τα μόνο κοινά είναι η ξενοφοβία και ο ευρωσκεπτικισμός. Ο γερο Μπερλουσκόνι λειτούργησε πάλι σαν κόλα, αλλά η δύναμη του είναι μικρή πλέον. Αυτό κάνει τον συγκεκριμένο συνασπισμό ανήμπορο για ρήξεις – όλα όσα ακούγονται είναι υπερβολές: η δική μου πρόβλεψη είναι ότι σε μια διετία (και πολύ λέω), ο Σαλβίνι και η Μελόνι θα τσακωθούν άσχημα και πάλι κάποιος Ντράγκι θα χρειαστεί στους Ιταλούς. Που χωρίς το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης δεν αντέχουν οικονομικά ακόμα κι αν ο Πούτιν τους προμήθευε φυσικό αέριο ή πετρέλαιο αποκλειστικά.       

Η απίστευτη ρευστότητα

Οπου ανεβαίνουν οι ακροδεξιοί τα παραδοσιακά κόμματα βλέπουν το δάχτυλο του Πούτιν: στην Σουηδία, στην Αυστρία, στη Γερμανία, στη Γαλλία και τώρα στην Ιταλία. Η αλήθεια είναι πως και η Λέγκα και ο Μπερλουσκόνι και η Μελόνι ίσως τα ρούβλια του Βλαδίμηρου κάποια στιγμή να τα χρειάστηκαν. Αλλά το βασικό χαρακτηριστικό ειδικά της Ιταλίας είναι η ίδια η πολιτική ρευστότητα: κόμματα που παίρνουν 35% πάνε σε χρόνο ρεκόρ στο 12% και στο 9% και άλλα από το 4% μπορεί να πάνε στο 25% μόνο και μόνο γιατί δεν κυβέρνησαν. Στην πραγματικότητα υπάρχει ένα 20 με 25% που ανήκει στην Αριστερά, ένα 37% με 40% που ψηφίζει Δεξιά μορφώματα και οι υπόλοιποι ψάχνονται. Αλλά δεν έγιναν ξαφνικά φασίστες πάλι οι Ιταλοί, όπως δεν έγιναν ναζιστές όλοι οι Ευρωπαίοι: απλά φοβούνται. Κι ο φόβος τους, είναι αιτία για εκλογικά αποτελέσματα που μας μοιάζουν δύσκολο να τα καταλάβουμε. Ισως γιατί εμείς, παρά τα πολλά που μας έχουν συμβεί, τόσο πολύ δεν έχουμε φοβηθεί ποτέ…