Ένα από τα πρώτα πράγματα που κανείς αναρωτιέται για την νέα ταινία του Γιώργο Λάνθιμου είναι τι διάβολο σημαίνει «Βουγονία». Αν το ψάξεις ανακαλύπτεις πως πρόκειται για ένα αρχαίο μύθο που έχει να κάνει με την δημιουργία της μέλισσας. Δεν πρόκειται για κάποιο τελετουργικό αλλά για ιστορία που αναφέρεται από τον Βιργίλιο και από άλλους Λατίνους που τον χρησιμοποιούν για να μιλήσουν για την αναγέννηση που ακολουθεί την καταστροφή – κάπως αλληγορικά και για την ζωή και την δημιουργία της ως συνέχεια και όχι ως αντίθετο του ίδιου του θανάτου. Αλλά μην τρομάζετε: ο Λάνθιμος δεν θέλει να μιλήσει για κάτι τόσο βαρύ – ούτε καν για την ανάγκη μιας κανονικότητας σε ένα κόσμο που φλερτάρει συνεχώς με το παράλογο, μολονότι το τι είναι κανονικό και τι είναι παράλογο μοιάζει να τον απασχολεί πολύ, όπως άλλωστε και στις πιο πολλές ταινίες του. Αυτή την φορά βρίσκει μια ωραία κορεάτικη ιστορία σε μια ταινία που λέγεται «Save the Green Planet!» και αποφασίζει να δημιουργήσει ένα είδος ριμέικ. Αλλά επειδή είναι ο Λάνθιμος το ριμέικ του σβήνει κατά κάποιο τρόπο την πρωτότυπη ταινία που παίζεται για καιρό στο Cinobo και σας την συνιστώ. Η σχέση της με την «Βουγονία» είναι υπαρκτή και συγχρόνως ανύπαρκτη.

Ούτε μάχη, ούτε ισορροπία

Η «Βουγονία» είναι μια κωμωδία, αλλά μια λανθιμική κωμωδία. Διαδραματίζεται στο γνωστό σύμπαν του Λάνθιμου όπου ανάμεσα στο κανονικό και στο παράλογο δεν υπάρχει ούτε μάχη, ούτε ισορροπία: ακόμα κι ότι μοιάζει κανονικό δεν είναι παρά μια κάλυψη του παράλογου, μια μάσκα πίσω από την οποία κρύβεται η λανθιμική πραγματικότητα ασφυκτιώντας. Στις καλύτερες ταινίες του Λάνθιμου η πραγματικότητα, δηλαδή η κρυψώνα του παράλογου, έχει γοητεία – τουλάχιστον εικαστική. Ο σκηνοθέτης φροντίζει με τα πλάνα του να μας κοροϊδέψει πως αυτό που θα διηγηθεί δεν είναι εντέλει τόσο λοξό ενώ είναι μόνο λοξό. Όταν το πλάνο λειτουργεί και η εικόνα μαγνητίζει (στο «Poor Things» και στην «Ευνοούμενη» πχ) το κοινό θα τρέξει – δεν αναφέρομαι στο κοινό του Λάνθιμου, αλλά στο μεγάλο κοινό. Όμως ο Λάνθιμος νομίζω πως αυτό το μεγάλο κοινό λίγο το βαριέται. Και θέλει να απευθύνεται πιο πολύ – για να μην πω αποκλειστικά – στο κοινό που τον βλέπει ως ένα είδος κινηματογραφικού δογματιστή, δημιουργού δηλαδή ενός σινεμά αποκλειστικά δικού του, που βασίζεται σε μια ματιά και μια αφήγηση (κι όχι μόνο στο κινηματογραφικό του πλάνο) που κανείς άλλος δεν έχει στις μέρες μας. Αυτό συμβαίνει με την «Βουγονία» περισσότερο ίσως από οποιαδήποτε ταινία του: πρόκειται για ένα δώρο του Λάνθιμου στους φανατικούς του – μια ταινία που θέλει να λειτουργήσει ως αποκλειστική απόλαυση για όσους βλέπουν τον Λάνθιμο ως προφήτη ενός σινεμά που όμοιό του ούτε υπήρξε ποτέ, ούτε και θα υπάρξει.

Σαν μια διασκευή

Η ταινία δεν είναι ναρκιστικό ντελίριο, όπως εύκολα μπορεί να πιστέψει κάποιος που τον αντιπαθεί. Είναι πιο πολύ ένα παιγνίδι. Στημένο με όσους μαζί του δουλεύουν σχεδόν μόνιμα (τους ηθοποιούς και τους τεχνικούς του που τον ακολουθούν πιστά) και που στόχο έχει να αρέσει σχεδόν αποκλειστικά σε όσους τον καταλαβαίνουν και τον χαίρονται. Ομολογώ ότι η ταινία μου θύμισε πολύ τις διασκευές που κάνουν συνθέτες σε τραγούδια που νομίζεις πως δεν θα έπρεπε να τους ενδιαφέρουν ποτέ. Αυτές τις διασκευές τις εκτιμάς, κυρίως όταν ξέρεις το είδος της δημιουργικής τρέλας όποιου με αυτές καταπιάνεται. Αν δεν το ξέρεις, σου μοιάζουν αμήχανες. Για αυτό και η «Βουγονία» δεν νομίζω πως θα κάνει πολλά εισιτήρια: η αμηχανία που θα προκαλέσει στο μη λανθιμικό κοινό θα κάνει δύσκολη την ζωή της στις αίθουσες. Κι όποιος την αγαπήσει θα το κάνει γιατί αγαπάει τον δημιουργό της: η ίδια η ταινία είναι πολλά, αλλά όχι ακριβώς αξιαγάπητη.

Φάρσα και ειρωνεία

Ο Λάνθιμος κάνει μια κωμωδία χρησιμοποιώντας και την φάρσα αλλά και την ειρωνεία – οι δόσεις είναι μεγάλες. Η ειρωνεία του έχει σχέση με το σενάριο και τους διαλόγους. Δεν έχει όρια κι αφορά τους πάντες. Αν κάνεις το λάθος να πιστέψεις ότι δεν έχει να κάνει με τις δικές σου αντιλήψεις, αλλά στοχεύει ένα κοινό που ουδεμία σχέση έχει με εσένα μπορεί ακόμα και να θυμώσεις όσο κι αν τον Λάνθιμο τον αγαπάς. Η ειρωνεία έχει να κάνει με όλους χωρίς εξαιρέσεις. Εχει στόχο και τον παραλογισμό και τον ορθολογισμό και την απλότητα και την υπερανάλυση και τον πλούτο και την φτώχεια και την επιτυχία και την αποτυχία και την εξήγηση και την παρεξήγηση. Η σκηνοθεσία του Λάνθιμου αναδεικνύουν κυρίως την φάρσα. Η οποία παραμονεύει παντού: και στις συμπεριφορές των πρωταγωνιστών και στις καταστάσεις. Η «Βουγονία» είναι γεμάτη από φάρσες ανελέητες – σκηνές κωμικές που λειτουργούν ως γροθιές. Δεν σώζεται κανείς από την διάθεσή του να μας δείξει ανθρώπους που είτε ψυχικά είτε σωματικά υποφέρουν και υποφέρουν όλοι: μανάδες και παιδιά, όργανα της τάξης και απλοί σαλεμένοι, η Έμα Στόουν πρωτίστως. Ο Λάνθιμος είναι αυτή την φορά σκληρός με τους πρωταγωνιστές του – με όλους και χωρίς εξαίρεση. Τους βασανίζει, τους γελοιοποιεί, τους κάνει να μοιάζουν εντελώς ηλίθιοι, αλλά και μισητά διαχειριστικοί και ανίκανοι να διαχειριστούν ακόμα και την όποια καλοσύνη τους και να σωθούν χάρη σε αυτή, γιατί ακόμα και σε ένα κόσμο τεράτων υπάρχουν, λέει, κι αυτοί που την έχουν.

Αν καταφέρεις κι εσύ να αποστασιοποιηθείς από αυτούς (και από τους δύστυχους και από τους τρελούς και από τους άκακους και από τους ικανούς)  μπορεί με τα παθήματα τους να γελάσεις – να ξέρεις όμως ότι πρόκειται για παθήματα χωρίς μαθήματα. Εδώ δεν υπάρχει τίποτα το αλληγορικό: ο Λάνθιμος είναι σαν να λέει πως ότι μάθαμε, μάθαμε, τώρα απλά απομένει η ώρα του λογαριασμού. Κάτι τέτοιο είναι και η «Βουγονία»: ένα είδος λογαριασμού που ο σκηνοθέτης θέλει να το δεις αποστασιοποιημένος και χωρίς να συμπάσχεις με τίποτα και για κανένα. Η φιλοδοξία του είναι να σκηνοθετήσει κατά κάποιο τρόπο και τον θεατή επιβάλλοντας την απόλυτη αποστασιοποίησή του από την κωμωδία τρόπου που παρακολουθεί: είναι πολύ φιλόδοξο ακόμα και για αυτόν.

Μεγάλες προθέσεις, αλλά…

Η «Βουγονία» έχει μια μεγαλοφυή πρόθεση: η εκτέλεση όμως δεν έχει ακριβώς την πυγμή που απαιτείται. Παραδόξως ο Λάνθιμος δεν παίρνει άριστα σε αυτό που είναι η βασική του ικανότητα, δηλαδή η δημιουργία του προσωπικού του σύμπαντος. Οσο κι αν ακούγεται παράξενο θα έπρεπε να είναι ειδικό στις αρχές του επιλόγου πιο αφαιρετικός: να μας αφήσει να σχεδιάσουμε εμείς στο μυαλό μας πολλά από αυτά που μας δείχνει κάπως άνευρα λίγο πριν την όντως μεγάλη σκηνή του φινάλε. Όταν η ταινία περνά στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας για να δοθεί η τελική λύση χωλαίνει: το φανταστικό ο σκηνοθέτης το ξέρει πολύ καλά, με το επιστημονικό δεν τα πάει πολύ άσχημα (κυρίως όταν το κανιβαλίζει), αλλά η επιστημονική φαντασία ως είδος έχει κανόνες που εμφανώς τον δυσκολεύουν κι αυτό φαίνεται. Με λίγη περισσότερη αφαίρεση όλο θα ήταν πιο σφικτό: ο ίδιος μας έχει μάθει ότι δεν χρειάζονται πάντα λεπτομέρειες στην αφήγηση – μπορεί κάτι απλά να σβήνει όμορφα. Κανείς άλλωστε δεν θα του ζητούσε τα γιατί μιας πραγματικά εντυπωσιακής τελικής σκηνής που όμως της αφαιρεί την ένταση που θα έπρεπε να έχει η μεγάλη εισαγωγή της. Για τον Λάνθιμο μιλάμε: το γιατί έχει πάντα στις ταινίες του μικρότερη σημασία από το πώς.