Πριν λίγες μέρες ένας φίλος με ρώτησε ποια είναι κατά την γνώμη μου η καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Είπα ότι η ερώτηση δεν έχει απάντηση, αλλά ότι μπορώ να του πω ποια είναι η αγαπημένη μου ταινία όλων των εποχών. Μου ζήτησε να του πω τον τίτλο σταματώντας τις ντρίπλες που τον μπερδεύουν. Του απάντησα ότι η αγαπημένη μου είναι το «Μια υπέροχη ζωή» του Φρανκ Κάπρα.
Πρόκειται για μια ταινία του 1946. Στον καιρό της ήταν μια μάλλον εμπορική αποτυχία αν και είχε λάβει πέντε υποψηφιότητες για Οσκαρ: δεν κέρδισε τίποτα. Έχει πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Στιούαρτ και διαδραματίζεται σε μια μικρή αμερικάνικη πόλη που λέγεται Μπέντφορντ Φωλς. Ο φίλος μου είπε ότι δεν είναι δυνατόν να το λέω σοβαρά διότι υπάρχουν ταινίες εντυπωσιακότερες και γεμάτες από βαθιά νοήματα όπως πχ ο «Νονός», που πραγματεύεται την εξουσίας και την απατηλή λάμψη της. Του απάντησα ότι δεν έχω γνωρίσει καμία οικογένεια Αμερικάνων μαφιόζων και μολονότι ο «Νονός» μου αρέσει, με τον καιρό και μετά από δεκάδες ταινίες με μαφιόζους που έχω δει, με συγκινεί όλο και λιγότερο. Με κοίταξε με την συμπάθεια που δείχνουμε σε κάποιον που δεν μας μοιάζει πολύ καλά και είπε ότι το θέμα στην «Υπέροχη Ζωή» είναι ότι ο πρωταγωνιστής σκέφτεται να αυτοκτονήσει θεωρώντας ότι έτσι θα απαλλάξει την οικογένεια του από την ενοχλητική του παρουσία, ώσπου ένας άγγελος εμφανίζεται και τον πείθει να μην το κάνει εξηγώντας του πόσο σημαντικός έχει υπάρξει για την ζωή πολλών ανθρώπων. Του είπα ότι το θυμάται πολύ καλά. Μου υπενθύμισε ότι είπα πως δεν με συγκινεί και πολύ ο «Νονός» γιατί δεν έχω συναναστραφεί μαφιόζους και με ρώτησε γελώντας αν έχω συναντήσει ποτέ μου κανένα άγγελο και για αυτό μου αρέσει η ταινία του Κάπρα. Του απάντησα όχι. Προσθέτοντας πως ενώ δεν θα ήθελα ποτέ να τα φέρει έτσι η μοίρα ώστε να γνωρίσω μαφιόζους, θα ήμουν πολύ χαρούμενος αν συναντούσα ένα άγγελο που θα μου έδινε και μένα να καταλάβω ότι δεν ξόδεψα την ζωή μου άσκοπα. Και μάλιστα να τον συναντήσω χριστουγεννιάτικα.
Τα Χριστούγεννα θα ήθελα να είναι όπως τα Χριστούγεννα του Τζορτζ Μπέιλι που υποδύεται ο μεγάλος Τζέιμς Στιούαρτ στην «Υπέροχη ζωή», δηλαδή μια ευκαιρία για απολογισμό και νέο ξεκίνημα. Δεν αναφέρομαι όμως στον απολογισμό που προκύπτει μετά από ενδοσκόπηση, και που είναι συνήθως βασανιστικός, αλλά στον απολογισμό που γίνεται για σένα από τρίτους – από όσους αγαπάς πχ ή έστω από όσους η γνώμη τους σε ενδιαφέρει. Αυτό θα ήταν ένα ωραίο χριστουγεννιάτικο δώρο: να αισθανθείς πως σε αυτή την ζωή έχεις υπάρξει για κάποιους ανθρώπους χρήσιμος γιατί αυτοί στο λένε. Αν μάλιστα δεν το υποπτεύεσαι, όπως ακριβώς ο ήρωας του Κάπρα, το δώρο είναι τεράστιο. Κι όχι τυχαία ο τίτλος του διηγήματος του Φιλιπ βαν Ντόρεν Στερν στο οποίο η ταινία βασίστηκε είναι «Ενα χριστουγεννιάτικο δώρο».
Ο δημιουργός της ταινίας ισχυρίζεται πως μόνο τα Χριστούγεννα θα μπορούσες να συναντήσεις κάποιον άγγελο να σου μιλήσει για την ζωή σου. Αν μπορεί να συμβεί αυτό χριστουγεννιάτικα είναι γιατί από την φύση της η γιορτή αυτή προϋποθέτει συνύπαρξη με κόσμο: έχει νόημα μόνο όταν δεν την ζεις μόνος σου και έχεις και την ικανότητα να μοιράζεσαι. Οποιος αυτό δεν το ξέρει, δεν μπορεί και να γιορτάσει αληθινά τα Χριστούγεννα. Από την στιγμή που για να την χαρείς αληθινά την γιορτή χρειάζεσαι την παρέα όποιων αγαπάς, η «Υπέροχη ζωή» λέει πως το καλύτερο δώρο που θα μπορούσαν να σου κάνουν αυτοί θα ήταν να σου εξηγούσαν πόσο και πως έχεις υπάρξει στην ζωή τους χρήσιμος.
Η «Υπέροχη ζωή» είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που αυτό το δώρο δεν του το έκανε κανείς ποτέ μέχρι που εμφανίστηκε ένας άγγελος. Λέει πως η γιορτή αξίζει, αν σου συμβεί να σου το κάνουν το δώρο, αλλά και ότι αν αυτό δεν σου συμβεί, το δώρο μπορείς να το κάνεις εσύ εξηγώντας σε κάποιο που αγαπάς πόσο σημαντικός σου είναι: δώρα δέχεσαι και δώρα κάνεις. Αν ταυτιστείς με τους ήρωες της ταινίας είσαι ή ο τυχερός της ιστορίας ή ο άγγελος: και οι δυο βασικοί ρόλοι είναι χριστουγεννιάτικα υπέροχοι. Και είναι οι μόνοι ρόλοι που έχουν αληθινό νόημα χριστουγεννιάτικα. Αν το δώρο δεν στο κάνουν, λέει ο Κάπρα, γίνε ο άγγελος που κάποιος περιμένει για να νιώσει πως τον αγαπούν. Μπορεί να είναι ο φίλος σου, ο γονιός σου, ο αδερφός σου: άνοιξε απλά τα μάτια και δες ποιος έχει την ανάγκη σου.
Δυστυχώς δεν προβλέπεται στην πεζή ζωή μας η εμφάνιση κάποιου καλόβολου αγγέλου, έτοιμου να μας εξηγήσει ποιοι είμαστε. Να γίνουμε όμως εμείς αυτές τις μέρες λίγοι άγγελοι είναι πιο εύκολο, παραδόξως. Αρκεί να πάρουμε την πρωτοβουλία. Την παίρνουμε; Φοβάμαι πως δεν το κάνουμε ποτέ. Μας το απαγορεύει ο εγωισμός μας; Όχι ακριβώς. Κυρίως φταίει ότι δεν έχουμε μάθει να γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα όπως θα έπρεπε. Το 1946 που η «Υπέροχη ζωή» γυρίστηκε από τον Κάπρα, ο κόσμος ήξερε ότι όλες οι μέρες δεν είναι ίδιες. Και ότι αν υπάρχει μια στιγμή που μπορεί να συμβεί κάτι εξαιρετικό αυτή είναι η μέρα των Χριστουγέννων, αυτή που για τον Δυτικό κόσμο είναι η πιο εορταστική μέρα της χρονιάς. Και αν για κάτι χρειάζονται οι γιορτές είναι για θαύματα. Δηλαδή για αλλαγές που συντελούνται και μέσα μας.
Τι είναι άραγε η γιορτή; Είναι ευκαιρία για πανηγύρι, κατανάλωση, φαγητό, βόλτες και ξόδεμα; Μπορεί να είναι και αυτό. Αλλά συγχρόνως είναι και ευκαιρία για να κάνεις πράγματα εξαιρετικά, είναι ευκαιρία για να σταματήσεις να παίζεις κρυφτούλι από όσους αγαπάς. Τους έχεις ανάγκη και σε έχουν. Αν αυτοί που αγαπάς σου ανοίξουν την καρδιά τους για να σου πουν με τον τρόπο τους ότι στη ζωή τους ήσουν χρήσιμος θα «λειώσεις». Δεν ήταν μόνο ο ήρωας του Κάπρα ανίκανος να καταλάβει το πόσο σημαντικός είχε υπάρξει μέχρι να του το εξηγήσει ο καλός του άγγελος: είναι πολλοί αυτοί που ούτε το φαντάζονται πόσο τους αγαπάς. Μπορεί κι εσύ να μην το ξέρεις. Αλλά κι αν δεν βρεθεί κανείς να σου κάνει αυτό το δώρο, μην φοβάσαι μέρες που είναι να το κάνεις εσύ. Να γίνεις ο άγγελος και ο εξάγγελος που ήρθε από μακριά και που κάποιος που αγαπάς περιμένει.
Κάν’ το και θα καταλάβεις γιατί η «Υπέροχη ζωή» είναι η ωραιότερη ταινία όλων των εποχών. Και γιατί υπάρχουν στιγμές, όπως τα Χριστούγεννα, που η ζωή είναι υπέροχη.
(Βημαγκαζίνο Δεκέμβριος 2025)
