Δεν ξέρω πόσοι το έχουν καταλάβει, αλλά χθες όσοι ψήφισαν, το έκαναν χωρίς λόγο: η επιλογή Περιφερειάρχη ή Δημάρχου, που χθες έκαναν, έχει συμβολικό και μόνο χαρακτήρα. Το απίθανο αυτό εκλογικό σύστημα του κ. Πάνου Σκουρλέτη δεν προβλέπει διανομή συμβούλων την δεύτερη Κυριακή: όποιος έχει κερδίσει, δεν εκλέγει κανένα στα δημοτικά και στα περιφερειακά συμβούλια και πρέπει να τα διοικήσει με όσους εκλέχτηκαν στον πρώτο γύρο! Επιπλέον τα συμβούλια μπορούν και να τον καθαιρέσουν χωρίς να σταθούν στον τίτλο που χθες κέρδισε: η χθεσινή νίκη δεν διασφαλίζει κανένα. Το πως θα διοικηθούν οι Δήμοι και οι Περιφέρειες είναι ένα αληθινό μυστήριο – το πιθανότερο είναι ότι αν και εφόσον αλλάξει ο νόμος, στους περισσότερους δήμους θα έχουμε πάλι εκλογές, γιατί δύσκολα θα υπάρξουν μεγάλες συναινέσεις. Αλλά ας σταθούμε για την ώρα στο χθεσινό συμβολισμό: όποιος διοικούσε και έχασε δυο φορές, έτυχε μιας διπλής αποδοκιμασίας. Η Ρένα Δούρου για παράδειγμα.
Δεν μπορείς να κρυφτείς
Αποτελεί νομίζω ένα από τα μυστήρια της ιστορίας των καιρών μας το γιατί ένας αναμφίβολα έξυπνος άνθρωπος, όπως η πρώην πλέον περιφερειάρχης, δεν τόλμησε σε όλη την διάρκεια της τεράστιας προεκλογικής καμπάνιας να πει αυτό που περίμενε να ακούσει όλη η Ελλάδα (κι όχι μόνο οι ψηφοφόροι της Αττικής): δηλαδή μια ειλικρινέστατη αυτοκριτική και μια συγνώμη για την Μάνδρα και το Μάτι, δυο εθνικές τραγωδίες στις οποίες η χώρα μέτρησε νεκρούς. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι η Περιφέρεια δεν είχε καμία απολύτως ευθύνη για όσα τραγικά ζήσαμε και θυμόμαστε, η εξουσία δεν επιτρέπει σε αυτές τις περιπτώσεις την υπεκφυγή.
Δεν έχεις ευθύνες μόνο για όσα γίνονται – έχεις και για όσα δεν απέτρεψες. Δεν μπορείς να κρυφτείς πίσω από την αδυναμία και τις αβλεψίες της κρατικής μηχανής – ειδικά αν δεν έχεις το κουράγιο αυτά τα καταγγείλεις. Δεν χρωστάς μια συγνώμη για τις παραλείψεις – την χρωστάς γιατί ήσουν στο κέντρο της θύελλας και πέθαναν άνθρωποι. Στη γλώσσα της Δούρου οφείλεις να πεις μια συγνώμη γιατί το ατύχημα έγινε στη βάρδια σου και ένας από τους λόγους που υπάρχει η βάρδια είναι και για να μην συμβαίνουν ατυχήματα. Δυστυχήματα για την ακρίβεια – το λέω γιατί σιγά σιγά χάνουμε και το νόημα των λέξεων.
Μια διπλή συντριβή
Είχα την τύχη κάποτε να διευθύνω μια συζήτηση στην οποία υπήρχε η Δούρου. Ετρεχε το πολύ μακρινό πια 2015, στις δημόσιες συζητήσεις ο κόσμος τσίριζε, το μυαλό του δεν το χρησιμοποιούσε κανένας και οι πολιτικοί απευθύνονταν αποκλειστικά στο θυμικό των ανθρώπων. Η Δούρου με είχε εντυπωσιάσει γιατί εκείνο το βράδυ δεν είχε ακολουθήσει την πεπατημένη της τότε αντιπολίτευσης. Δεν μίλαγε ξύλινα, δεν αράδιαζε μια σειρά από ατάκες και συνθήματα – ήταν καλά προετοιμασμένη στο αντικείμενό της και κέρδιζε το κοινό με την ανθρώπινη κυρίως ζεστασιά της. Δεν ήταν αυθόρμητη, δεν έλεγε καλαμπούρια στο κόσμο, αλλά προσπαθούσε να γίνει κατανοητή κρατώντας ένα επίπεδο – μου χε κάνει άριστη εντύπωση. Μου χε φανεί έξυπνη και η επιλογή της να διεκδικήσει την Περιφέρεια, αντί να κλειστεί σε ένα Υπουργείο: για τις φιλοδοξίες της η Περιφέρεια ήταν το καλύτερο εφαλτήριο καθώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μια πρωθυπουργός στην Αττική – χωρίς μάλιστα να έχει την πίεση της κεντρικής διοίκησης της χώρας. Όταν κέρδισε μου φάνηκε ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση – η επιτυχία της θα ήταν η απόδειξη ότι η χώρα έχει πολιτικές εφεδρείες και ότι δεν έχει χρεοκοπήσει μαζί της και η κεντρική μας πολιτική σκηνή. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση θα κρυβόταν από την υποχρέωση του συγνώμη και θα γνώριζε μια διπλή συντριβή, όχι από κάποιον εγχώριο σταρ της πολιτικής, αλλά από τον Γιώργο Πατούλη που πάρα πολλοί ψήφισαν χωρίς να περιμένουν τίποτα το θεαματικό.
Ομοια με τη δική της
Πως γίνεται ένας άνθρωπος που δεν είναι κουτός, να κάνει του κόσμου τις κουταμάρες απλά για να μην πει μια συγνώμη σε ένα κόσμο που βρέθηκε ένα βράδυ στην κόλαση; Πως γίνεται να μην μπορεί να καταλάβει μια αναμφίβολα έξυπνη γυναίκα όπως η Δούρου ότι δεν γίνεται να κρυφτείς από την ευθύνη, όταν έχεις μια τέτοια θέση; Ομολογώ ότι όλα αυτά με προβλημάτισαν πολύ περισσότερο από το ποιο θα είναι το ποσοστό της, από το αν θα μπει στο β΄ γύρο κτλ κτλ. Δεν θυμάμαι ανάλογο τέτοιο χρονικό παρατεταμένης πολιτικής αυτοκτονίας. Αν ρωτήσεις εκατό ανθρώπους για το τι θυμούνται ότι είπε η περιφερειάρχης για τη Μάνδρα και το Μάτι, το πιθανότερο είναι ότι θα σου πουν «τίποτα». Ακόμα και τα άθλια σποτ της καμπάνιας της, που τόσο συζητήθηκαν, ήταν σκηνοθετημένες εκφράσεις μιας απερίγραπτης αμηχανίας, ενώ το μήνυμά που έπρεπε η ίδια να στείλει ήταν απλό και εύκολο: «Ζητώ συγνώμη, πονάω μαζί σας, κι αν υπάρχει κάτι που θα κρατήσω – γιατί πρέπει να το κρατήσω - είναι ότι πλέον έμαθα»: δεν χρειαζόταν να πει τίποτα άλλο. Θα κέρδιζε;
Πιθανότατα όχι γιατί τα δυστυχήματα ήταν τεράστια. Αλλά θα έδειχνε ανθρωπιά και θα υποσχόταν να προχωρήσει με τη δύναμη της αυτοκριτικής, που κακό δεν κάνει. Ενώ τώρα έμεινε να παριστάνει την πρωταγωνίστρια μιας τραγωδίας που κανένα κοινό δεν θα καταφέρει ποτέ του να συγχωρήσει – κι όσοι την ψήφισαν το έκαναν απρόθυμα, αμήχανα, συγχυσμένα. Σαν η ίδια να είχε αγγίξει ένα ένα τους ψηφοφόρους της και να τους επέβαλε η συμπεριφορά τους να είναι όμοια με τη δική της.
Η παραδοχή της ευθύνης
Η μόνη απάντηση που κατάφερα να βρω παρακολουθώντας όλο αυτό το πρωτόγνωρο πολιτικό χαρακίρι μιας πολλά υποσχόμενης πολιτικού είναι ότι την οδήγησε σε αυτό το πρωτοφανές λάθος η αγάπη της για τη δουλειά της. Οι άνθρωποι καθορίζονται πολλές φορές από τη δουλειά τους, μαθαίνουν να ζουν σε ένα αποστειρωμένο θερμοκήπιο – ειδικά αν την αγαπούν. Μιλάνε συνέχεια για αυτή, τη θεωρούν τη σημαντικότερη του κόσμου, καθορίζονται από δαύτη – μερικοί όσο καλύτεροι γίνονται στον τομέα τους τόσο περισσότερο χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα. Η Δούρου δούλευε στην επικοινωνία και πιθανότατα έφτασε να πιστεύει πως η επικοινωνία είναι η λύση για όλα. Ετσι έψαχνε τον τρόπο για το πώς, με τη βοήθεια της επικοινωνίας, θα αλλάξει τους κανόνες της ζωής: δεν γίνεται. Η σιωπή των νεκρών, όταν δεν έχεις το κουράγιο της αυτοκριτικής, σε κυνηγάει. Αυτή ήταν που σκέπασε κάθε προσπάθειά της να αλλάξει την ατζέντα. Η σιωπή των νεκρών έσβηνε τα λόγια της.
Η παραδοχή της ευθύνης είναι προαπαιτούμενο για όποιον διοικεί. Η Δούρου δεν τόλμησε ούτε τις δικές της να αναλάβει, αλλά ούτε και τις ευθύνες του Κράτους να αναδείξει. Αλίμονο αν ο διοικητής δεν έχει ευθύνες – αν αυτό συνέβαινε θα ήταν μια γλάστρα. Η Δούρου ήθελε να κριθεί ως τέτοια. Η συγχώρεση χωρίς αυτοκριτική και σημάδια μεταμέλειας είναι κάτι πλέον αδύνατο, όχι για την ίδια, για όλους. Ο Ελληνας πολίτης του 2019 κρίνει. Όπως στην περίπτωσή της αποδείχτηκε, όχι απλά την ώρα που πάει στην κάλπη, αλλά κάθε μέρα. Και ευτυχώς…
