Με την ταινία «η Μορφή του Νερού», που παίζεται στους κινηματογράφους, υπάρχει  εξ αρχής ένα μικρό πρόβλημα. Όταν πας να την δεις είσαι υπερπληροφορημένος για αυτήν ήδη από την προβολή του τρέιλερ: αν και συνθετικό, το μικρό διαφημιστικό της, σου έχει αποκαλύψει όλα τα μυστικά της και δεν σε  περιμένει κανένα σχεδόν στοιχείο μεγάλης έκπληξης. Το σκεφτόμουν αυτό, όταν τελείωσε, προσπαθώντας να δικαιολογήσω τον εαυτό μου για το γεγονός ότι δεν ενθουσιάστηκα, παρά τα καλά λόγια που είχα ακούσει - ίσως, βέβαια, να φταίω κι εγώ που γερνάω και ενθουσιάζομαι σπάνια. Από την άλλη δεν μπορώ να μην αναρωτιέμαι πως διάβολε μπορεί να ενθουσιαστείς από ένα παραμυθάκι, θεαματικό στις λεπτομέρειες, αλλά γλυκανάλατο στην ουσία του: ίσως όσοι ενθουσιάζονται να το παθαίνουν, γιατί έχουν ξεχάσει πόσο θεαματικό παραμύθι είναι ο έρωτας. Είναι σαφώς πιο θεαματικό από την ταινία του ικανού, αλλά άνισου Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο.      

Παραμύθια της γιαγιάς

Τρελαμένος με το σινεμά του φανταστικού από μικρός ο Ντελ Τόρο στις πιο πολλές από τις ταινίες του καταθέτει τις μνήμες του και σε καλεί να καταλάβεις από ποιες ταινίες (και όχι μόνο…) έχει επηρεαστεί: το παιγνιδάκι έχει πλάκα, αλλά μετά τον Ταραντίνο, άρχισαν να το κάνουν πολλοί και το βαριέμαι. Δεν βαριέμαι, ωστόσο, μια άλλη ικανότητα του Ντελ Τόρο πιο ενδιαφέρουσα: την ευκολία με την οποία μετατρέπει αληθινούς ανθρώπους σε ήρωες κόμικς, σε μια εποχή που η μόδα επιβάλει ακριβώς το αντίθετο. Είτε μας παρουσιάζει τον σκοτεινό και κάπως υπερεκτιμημένο «Λαβύρινθο του Πάνα», είτε κανιβαλίζει το ηρωικό σινεμά στο «Pacific Rim» ο Ντελ Τόρο κάνει πάντα το ίδιο: τσαλακώνει τους κώδικες της πραγματικότητας για να μας δείξει ήρωες που υπάρχουν μόνο στη μυθολογία των κόμικς και του σινεμά, είτε γιατί είναι ακραία καλοσυνάτοι, είτε γιατί είναι καθάρματα.

Ο Ντελ Τόρο έχει σχεδόν πάντα ήρωες που δεν συναντάς πουθενά και με αυτούς χαίρεται: δεν προσπαθεί ποτέ να σε πείσει ότι όλοι αυτοί είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας ή κάποιοι που σε κάτι μπορεί και να σου μοιάζουν. Απλά σε καλεί να δεις τις απίστευτες ιστορίες τους ζητώντας σου μια κάποια κατανόηση: όχι τυχαία η Μορφή του Νερού αρχίζει και τελειώνει με μια off αφήγησή, που θυμίζει παραμύθια της γιαγιάς.

Αλίμονο αν δεν συνέβαινε

Η επιτυχία της ταινίας (και η εισπρακτική και η καλλιτεχνική – ο Ντελ Τόρο κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι στη Βενετία και τον περιμένουν κάμποσα Οσκαρ…) οφείλεται κυρίως στο ότι όλοι αγαπάμε τα παραμύθια γιατί η ζωή μας τέτοια δεν έχει. Η ταινία είναι γεμάτη από συμπαθητικούς ήρωες, κομμάτι προβληματικούς, αλλά κανείς δεν χάνει επενδύοντας στο μελό. Η Ελάιζα είναι μουγκή και περιμένει τον πρίγκιπα που θα την βγάλει από τη ρουτίνα της. Το τέρας είναι συναρπαστικό, τόσο ώστε η εξωτερική του εμφάνιση να μην έχει σημασία – δεν φταίει αυτό για αυτή. Ο γκέι ζωγράφος γείτονας είναι ένας καλός άνθρωπος πικραμένος από τις λογιών λογιών απορρίψεις. Η φίλη της πρωταγωνίστριας είναι κι αυτή χαριτωμένη και δυνατή, παρότι δεν είναι ευτυχισμένη. Οι δε κακοί είναι τόσο κακοί που όλα τριγύρω τους σαπίζουν: όλα είναι ή άσπρα ή μαύρα, όπως στα παραμύθια. Μόνο που η ίδια η κεντρική ιστορία είναι επίπεδη – συναρπαστική μόνο για όσους φιλμικά τη ζουν, δηλαδή για την πεντάμορφη και το τέρας της. Η ικανότητα των ανθρώπων να βλέπουν διαφορετικά αυτούς που ερωτεύονται δεν με εντυπωσιάζει – συμβαίνει πάντα κι αλίμονο αν δεν συνέβαινε.

Ο Ντελ Τόρο δεν μπαίνει στον πειρασμό να εξηγήσει το γιατί αυτού του έρωτα, που γεννιέται με την πρώτη ματιά ανεξήγητα – όπως συνήθως. Η εξήγηση θα απαιτούσε κάτι πιο σύνθετο από την απλή αφήγηση ενός παραμυθιού κι επειδή δεν έχει την ικανότητα του κινηματογραφικού ψυχαναλυτή, (που θα είχε ασχοληθεί με την ερωτική ιστορία βαθύτερα), ασχολείται με τα τριγύρω φορτώνοντας την ταινία με σκηνές καλούτσικες, αλλά λειτουργικά ασήμαντες. Ο Ντελ Τόρο απογειώνει το παραμύθι, όχι όμως και την ερωτική ιστορία. Τα πλάνα είναι καταπληκτικά, η αναπαράσταση της δεκαετίας του ‘60 χαριτωμένη, οι καρτουνίστικες ερμηνείες των  ηθοποιών συμπαθητικές, η φωτογραφία φροντισμένη και η μουσική η καταλληλότερη, αλλά τίποτα δεν απογειώνεται: δεν κλαις, δεν γελάς, δεν συμπάσχεις με κανένα, απλά παρακολουθείς τι θα γίνει περιμένοντας μια κάποια έκπληξη. Μια δυο εκπλήξεις που τελικά υπάρχουν μοιάζουν κατά παραγγελία. Εν τέλει δεν είναι εκπλήξεις.

Εσύ και το τερατάκι σου

Η Μορφή του Νερού μοιάζει με το πιάτο ενός σεφ στο οποίο η γαρνιτούρα είναι τεράστια και η μερίδα μικρή. Τον τελευταίο καιρό αυτό συμβαίνει ολοένα και συχνότερα στις ερωτικές ιστορίες: οι σεναριογράφοι και οι σκηνοθέτες της εποχής μας έχουν ξεχάσει πόσο συναρπαστικό παραμύθι είναι από μόνος του ο έρωτας και θέλουν να φορτώσουν κάθε ερωτική ιστορία που αφηγούνται με λεπτομέρειες, που, αντί να δυναμώσουν τις ιστορίες, τις αδυνατίζουν. Ο έρωτας είναι μια πράξη ηρωική, αφού σου επιβάλει ν αφήσεις την λογική στην άκρη: αυτό είναι και το κεντρικό νόημα στη Μορφή του Νερού, αλλά ποιος διαφωνεί; Το ζήτημα δεν είναι να υπογραμμίσεις το προφανές: το βλέπουν όλοι. Επιτυχία θα ήταν να καταγράψεις ποια ανάγκη σε οδηγεί στην αναζήτηση ενός τερατώδους πάθους κι αυτό δυστυχώς δεν υπάρχει: οι όμορφες εικόνες του Ντελ Τόρο εξυπηρετούν απλά την διακόσμηση της ιστορίας και όχι την ουσία της.

Συμβαίνει εν μέρει και στην «Αόρατη Κλωστή», και στο «Να με φωνάζεις με το όνομά σου», και στα «Αστέρια που δεν πεθαίνουν στο Λίβερπουλ», δηλαδή στις άλλες τρεις ταινίες που παίζονται αυτό τον καιρό και βασίζονται σε ερωτικές ιστορίες: σε όλες δεν υπάρχει το νυστέρι του δημιουργού χειρούργου, αλλά το πινέλο του δημιουργού ζωγράφου. Σε όλες ο αφηγητής προσπαθεί να σου τραβήξει την προσοχή γιατί οι ήρωες δεν είναι συνηθισμένοι, λες κι ο έρωτας είναι προνόμιο αποκλειστικό δικό τους. Οι παραμυθάδες του καιρού μας, σκηνοθέτες και σεναριογράφοι,  μοιάζουν να έχουν ξεχάσει ότι οι ερωτικές ιστορίες στο σινεμά για να λειτουργήσουν πρέπει να παίζουν και με τις μνήμες των θεατών, να τους κάνουν λιγάκι να γελάνε με τον εαυτό τους ή και να χαίρονται: όταν το παιγνίδι της ταύτισης δεν λειτουργεί, είναι σαν να παρακολουθείς μια έκθεση ζωγραφικής χωρίς να γνωρίζεις τον ζωγράφο. Στο σινεμά, ο έρωτας των άλλων, για να είναι για όποιον τον παρακολουθεί συναρπαστικός, πρέπει να είναι αντικείμενο ανατομίας και όχι ένας πίνακας με καρδούλες.

Στη Μορφή του Νερού μπορεί κάποιοι που έχουν αγαπήσει τέρατα να ενθουσιαστούν: δεν είναι και λίγοι – συμβαίνει. Οι υπόλοιποι απλά θα αναρωτιούνται, όπως εγώ, γιατί έγινε όλη αυτή η φασαρία. Πάντως το κορίτσι να το πας: θα χαρεί. Και θα σου πει το βράδυ ότι εσύ και μόνο είσαι το τερατάκι της.

(Πιθανότατα το χει πει και σε άλλους, αλλά, αν στο πει, θα σου αρέσει πιο πολύ από την ταινία…)