Οι άνθρωποι είχαν πάντα την διάθεση να γιορτάζουν ό,τι τους ευχαριστούσε, αλλά και ό,τι τους θύμιζε τις αρετές τους. Σχεδόν σε όλες τις θρησκείες υπήρχαν γιορτές για τον ήλιο. Οι Αρχαίοι Ελληνες γιόρταζαν ακόμα και το κρασί και είχαν γι’ αυτό έναν ειδικό Θεό, τον Διόνυσο. Οι κάθε λογής εθνικές γιορτές υπάρχουν για να μας θυμίζουν την αυτοθυσία, την ανδρεία, την αγάπη για την πατρίδα. Σε διάφορες θρησκείες γιορτάζονται και η μητρότητα και η πατρότητα, και παντού και πάντα η πίστη. Μόνο όμως ο χριστιανισμός έχει φροντίσει ώστε να υπάρχει μια γιορτή της αμφιβολίας, όπως είναι η σημερινή, δηλαδή η γιορτή του Αποστόλου Θωμά. Που δίνει και το όνομα σε αυτή την Κυριακή μας: δεν είναι όπως όλες οι άλλες – είναι του Θωμά.
Τον Θωμά οι λαϊκές παραδόσεις, κι όχι τόσο η εκκλησία, του έβαλαν την ετικέτα του άπιστου. Ο Θωμάς όμως δεν ήταν άπιστος, ίσα ίσα. Ήταν πιστός μαθητής του Ιησού κι από τους πιο αγαπημένους του, κατά τις γραφές. Απλώς κάποια στιγμή έφτασε να αμφιβάλει για την Ανάσταση του. Όχι για το Λόγο, αλλά για την Ανάσταση. Δεν υπήρξε σε καμία περίπτωση αμφισβητίας: απλά έδειξε αμφιβολία. Μπερδεύομε εύκολα την απιστία και την αμφιβολία: δεν έχουν καμία σχέση. Η απιστία είναι πολύ κοντά στην προδοσία. Η βασική διαφορά είναι ότι η προδοσία έχει σχεδόν πάντα αντάλλαγμα, ενώ η απιστία μπορεί να προκύψει ακόμα και για λόγους διασκέδασης. Ο άπιστος είναι συνήθως ένας μεγάλος υποκριτής, ο προδότης αντιθέτως σπανίως κρύβεται, καθώς στις περισσότερες των περιπτώσεων έχει απλά διαλέξει στρατόπεδο. Όμως η απιστία και η προδοσία ουδεμία σχέση έχουν με την αμφιβολία.
Αυτός που αμφιβάλλει δεν είναι ούτε άπιστος, ούτε πόσο μάλλον προδότης. Συνήθως είναι απλά ένας ανήσυχος και προβληματισμένος άνθρωπος. Κάποιος που ψάχνει και ψάχνεται. Κάποιος που θέλει απαντήσεις, όχι από βίτσιο αλλά από μια ανάγκη συχνά εσωτερική. Όταν αποφασίστηκε από την εκκλησία να γιορτάζεται η γιορτή του Αποστόλου Θωμά, δηλαδή η γιορτή του Αγίου της αμφιβολίας, η εκκλησία ήταν σαν να προέτρεψε τους πιστούς στην αμφισβήτηση του οτιδήποτε: εν τέλει αυτή ήταν που θα δυναμώσει την πίστη τους. Δέχτηκε η εκκλησία ότι όποιος αμφιβάλει, δεν είναι άπιστος, είναι δύσπιστος και ότι σε κάθε περίπτωση η δυσπιστία γιατρεύεται μόνο από την πίστη. Η εκκλησία τότε πίστευε πως η όποια αμφιβολία του πιστού θα λειτουργήσει υπέρ της και ότι δεν έχει να φοβηθεί απολύτως τίποτα. Διότι όποιος αμφιβάλλει αναζητεί μια αλήθεια - αυτή την αλήθεια που στην προκειμένη περίπτωση η ίδια η εκκλησία πρεσβεύει. Μόνο που όλα αυτά τα ωραία έγιναν εκατοντάδες χρόνια πριν. Και δεν μου φαίνεται ότι ισχύουν τώρα. Όχι στις τάξεις της εκκλησίας, αλλά γενικά.
Σήμερα πλέον ο άνθρωπος που αμφιβάλει είναι ένας μεγάλος ύποπτος. Όλοι πλέον φοβούνται τους Αποστόλους Θωμάδες, δηλαδή όσους παραμένοντας σε ένα χώρο, εντούτοις αμφιβάλλουν. Όλοι πλέον θέλουν πιστούς στρατιώτες και καταναλωτές εντολών χωρίς αντίρρηση - ενίοτε και καταναλωτές συναισθημάτων κάθ’ υπόδειξη. Ζούμε την εποχή που στην πολιτική σκηνή, αλλά και στη δουλειά και στην καθημερινότητα και στην κοινωνική μας ζωή, ισχύει το «ή είσαι μαζί μας ή είσαι εναντίον μας». Μάλιστα αυτό προβάλλεται μετ΄ επιτάσεως: πρέπει πλέον για να μην δημιουργείς υποψίες για την πίστη σου, και να μιλάς με μια συγκεκριμένη γλώσσα – σαν να δίνεις εξετάσεις. Η περίφημη «πολιτική ορθότητα» για παράδειγμα είναι μια συνεχής κατάθεση πίστης κι όσοι για αυτή αμφιβάλλουν πρέπει να διαγράφουν μαζικά και ή δυνατόν να μην μείνει ούτε η ανάμνηση τους. Οδεύουμε ολοταχώς προς ένα κόσμο φρικτά βαρετό, όπου οι άνθρωποι θα φοβούνται να διαφοροποιηθούν, θα προσπαθούν να ακολουθούν κυρίαρχα ρεύματα κανόνων και θα τιμωρούνται με cancel έτσι κι έχουν το θράσος να αμφιβάλουν. Κι όλοι μα όλοι θα ξεχάσουν πως η αμφιβολία είναι μια ανθρώπινη αρετή, γιατί ήταν αυτή που πάντα δημιουργούσε ανάγκες για έρευνα. Ερευνα που έφερε πρόοδο.
Ολοι οι μεγάλοι διανοητές της εποχής μας ήταν κατά βάση άνθρωποι που αμφέβαλαν. Η αμφιβολία ήταν που τους έσπρωξε στο να αμφισβητήσουν πολλά από αυτά που βρήκαν. Ολοι τα έβαλαν με κυρίαρχες αντιλήψεις, δεν δέχτηκαν ότι δεν υπάρχει μια άλλη ματιά, αγωνίστηκαν, όχι απαραίτητα για να πείσουν, αλλά σίγουρα για να διατηρήσουν το δικαίωμα στην υποψία πως πίσω από το προφανές μπορεί να υπάρχει κάτι άλλο – καμιά φορά και το δικαίωμα στην ξεροκεφαλιά που τους οδηγούσε στο συμπέρασμα πως όλα μπορεί να γίνουν αλλιώς. Κάποιοι ήταν γραφικοί, κάποιοι ματαιόδοξοι, κάποιοι υπερβολικά καχύποπτοι, κάποιοι ανυπόφορα ανήσυχοι: όλοι ήταν όμως συναρπαστικοί και ωραίοι τύποι. Ο Σωκράτης, ο Γαλιλαίος κι ο Κοπέρνικος, ο Νεύτωνας κι ο Αϊνστάιν, ο Μαρξ, αλλά κι ο Πικάσο κι ο Ταρκόφσκι, κι ο Χατζηδάκις – όλοι αμφέβαλαν, δηλαδή τους στάθηκε αδύνατο να δεχτούν πως ο κόσμος είναι γεμάτος από απλοϊκές απαντήσεις που οδηγούν σε μια και μόνη κατεύθυνση. Κι αυτοί κι άλλοι πολλοί στάθηκαν απέναντι σε κυρίαρχες αντιλήψεις με τον τρόπο τους κι άνοιξαν παράθυρα στην επιστήμη, στην πολιτική σκέψη, στην Τέχνη: αν ακολουθούσαν την πεπατημένη αντιμετωπίζοντας τα πάντα με το σεβασμό της αποδοχής των δογμάτων, ο κόσμος μας θα ήταν πιο σκοτεινός και λιγότερο συναρπαστικός.
Ποτέ δεν κατάλαβα όσους δεν αμφέβαλαν στη ζωή τους για τίποτα: προτιμούσα πάντα όσους τρώγονταν με τα ρούχα τους από όσους νόμιζαν πως είχαν τις φανατικές τους απαντήσεις. Ποτέ δεν κατάλαβα επίσης όσους επιθυμούν την απόλυτη αφοσίωση από την κριτική κι όσους προτιμούν να έχουν δίπλα τους τυφλούς υπάκουους από το να έχουν ως συνεργάτες ανθρώπους με προσωπικότητα. Ο αφοσιωμένος μπορεί πάντα να βρει κάποιον άλλο να του αφοσιωθεί: καμιά φορά είναι απλά θέμα αμοιβής. Ο τυφλός υπάκουος είναι συνήθως ένας άβουλος άνθρωπος. Ποιος αλήθεια τους χρειάζεται αυτούς; Και τι να του προσφέρουν; Στην καλύτερη των περιπτώσεων είναι καλοί κλακαδόροι. Στην χειρότερη είναι απλά ηθοποιοί της ζωής που παίζουν ρόλους ασήμαντους. Ναι, το σκέφτομαι κι όταν συχνά προεκλογικά κοιτάζω τις λίστες των κάθε λογής υποψηφίων.
Τιμήστε την γιορτή του Θωμά με την αμφιβολία σας. Όχι μόνο δεν κάνει κακό, αλλά είναι κι ο μόνος τρόπος για να γίνουμε ωραιότεροι και πιο συναρπαστικοί άνθρωποι.
(ΒΗΜΑγκαζίνο, Απρίλιος του 2023)
