Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για την ευκολία με την οποία προστίθενται στα λεξικά νέες λέξεις. Η συζήτηση αυτή γίνεται παγκοσμίως και φυσικά και στην Ελλάδα. Και φουντώνει στα τέλη κάθε χρονιάς, όταν στα λεξικά γίνονται οι προσθέσεις.

Σύμφωνα με την βρεταννική εφημερίδα Independent, περισσότεροι από 6.000 νέοι όροι θα ενταχθούν στο λεξικό του Κέμπριτζ τώρα που το 2025 φεύγει. Πρόκειται για όρους που είναι απαραίτητο να μπουν γιατί υπάρχουν στην γλώσσα των πιτσιρικάδων, οι οποίοι τις χρησιμοποιούν περιγράφοντας την καθημερινότητα τους: η Independent αναφέρει ως χαρακτηριστικά παραδείγματα τους όρους «mouse jiggler» που χρησιμοποιείται στα πλαίσια αναφορών στην τηλεργασία, αλλά και τον όρο «forever chemical», που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή – μην μου ζητάτε την ακριβή μετάφραση. Λέξεις που υπάρχουν στην αργκό των πιτσιρικάδων μπαίνουν (η θα μπουν) και στα ελληνικά λεξικά. Για ένα πολύ απλό λόγο: γιατί όποιος δεν τις γνωρίζει δεν μπορεί να συνεννοηθεί με τα παιδιά του. Αν δεν χρησιμοποιείς τις λέξεις «ντελούλου», «φλεξ», «μπούμερ», «μπρο», «γκρίντζ» είναι δύσκολο να κάνεις μια κανονική συζήτηση μαζί τους. Εκτός αν η σκηνή διαδραματίζεται στα εγχώρια σήριαλ της τηλεόρασης στα οποία οι πρωταγωνιστές μιλάνε όπως είκοσι χρόνια πριν.

Είναι επίσης καταπληκτικό πόσο οι νέες αυτές λέξεις και εκφράσεις εκτοπίζουν παλιότερες που ήταν κάποτε πολύ στη μόδα. Ποιος λέει σήμερα τη λέξη «κοζάρω»; Κανείς. Ποιος αποκαλεί μια χωρισμένη γυναίκα «ζωνταχήρα»;  Θα πρέπει να έχει ξυπνήσει από εικοσαετές κόμμα για να το κάνει. Ποιος λέει κάποιον που φοράει γυαλιά «γυαλάκια»; Σιγά σιγά εγκαταλείπονται κι εκφράσεις που έμοιαζαν μέχρι πρόσφατα νεανικές και τις χρησιμοποιούσαν όσοι μεγάλοι ήθελαν να δείχνουν ότι ο χρόνος δεν τους αγγίζει. Το «δώσε πόνο» ή το «έδωσε πόνο» ακούγεται παλιό. Το «έπαθα λαλά» ή πόσο μάλλον το «λάλησα» δεν το ακούω καιρό τώρα. Το «μου πήρε τα αυτιά» μου θυμίζει κάτι δασκάλες μου. Το «την έκανα ταράτσα» έχω να το ακούσω πριν την κρίση. Το «την έκανα ψώνιο» έχω ξεχάσει και τι ακριβώς σημαίνει. Το «πετάω αητό» αμφιβάλω αν οι κάτω των 30 χρόνων ξέρουν γιατί το λέγαμε εμείς οι μεγαλύτεροι. Το «ματζαφλάρι» το χω ξεχάσει ως λέξη κι ας το χρησιμοποιούσα. Είναι πάρα πολλές ακόμα οι λέξεις που χάθηκαν χωρίς να τις κλάψει κανείς. Αν μάλιστα βάλουμε κι αυτές που σιγά σιγά εξαφανίζονται εξαιτίας της πολιτικής ορθότητας μπορεί να προκύψει μέχρι και λεξικό χαμένων λέξεων και εκφράσεων. Αλλά τι άραγε να το κάνει κανείς; 

Κάποιος θα πει πως αποτελεί απόδειξη φθοράς της γλώσσας μας η χρησιμοποίηση πολλών ξενικών λέξεων ή η, κατά κάποιο τρόπο, εξελληνοποίησή τους. Στο δε ζήτημα της εξαφάνισης εκφράσεων που αποτελούσαν κάποτε μέρος ενός είδους νεανικής «αργκό», η επισήμανση που γίνεται είναι ότι έχουμε απλά να κάνουμε με εκφράσεις μόδας και η μόδα και στην γλώσσα είναι κάτι το παροδικό και το εφήμερο. Ισως είναι κι έτσι. Από την άλλη υπάρχει ένα δεδομένο: είναι η πολυπλοκότητα των καταστάσεων που γεννά νέες λέξεις. Ο,τι νέο προκύπτει πρέπει με κάποιο τρόπο να το περιγράψεις και δεν είναι πάντα απλό. Πως πχ θα μπορούσε να υπάρχει το επίθετο «ιντερνετικό» πριν το Ιντερνετ; 

Οι νέες καταστάσεις τις οποίες για να περιγράψεις χρειάζεσαι νέες λέξεις, δεν έχουν να κάνουν μόνο με τα πιτσιρίκια και τον σύνθετο κόσμο τους, αλλά ακόμα και με χώρους που μοιάζουν συντηρητικοί και δεν επιτρέπουν εύκολα γλωσσικούς νεοτερισμούς. Για παράδειγμα δείτε τι συμβαίνει στο χώρο της πολιτικής. Κι εδώ υπάρχει μια ανάγκη από νέες λέξεις.

Θα φέρω ένα παράδειγμα. Διάβαζα τον προηγούμενο μήνα ότι η συμφωνία που έφερε την προσωρινή - τουλάχιστον - ειρήνευση στην Μέση Ανατολή είναι η σημαντικότερη πολιτική πράξη εντός της χρονιάς που φεύγει και ότι είναι και  «αποτέλεσμα της ματαιοδοξίας του Ντόναλντ Τραμπ» - όποιος το έγραφε πρόσθετε πως ο Αμερικάνος πρόεδρος τα έκανε όλα για να ικανοποιήσει το όνειρό του να κερδίσει το βραβείο Νομπελ κάποια στιγμή. Είναι ματαιόδοξος ο Τραμπ; Χωρίς αμφιβολία ναι. Του αρέσει να τον κολακεύουν και το επιδιώκει. Κάνει συχνά φιγούρα βάζοντας στο κέντρο της προσοχής τον εαυτό του, πιστεύει φανερά πως όλος ο κόσμος περιστρέφεται γύρω του - ίσως να έχει και δίκιο, αλλά είναι υπερβολικός ο τρόπος που το δείχνει. Είναι όμως αποτέλεσμα ματαιοδοξίας ενός Προέδρου η συγκεκριμένη συμφωνία; Όχι ακριβώς. Με βάση τα καλύτερα ενημερωμένα λεξικά ματαιόδοξος είναι «αυτός που νοιάζεται να αποκτήσει και να επιδείξει πράγματα μάταια, που έχουν εξωτερική λάμψη, αλλά είναι στην πραγματικότητα ασήμαντα». Είναι επίσης «αυτός η συμπεριφορά του οποίου χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη μάταιων στόχων αλλά και πραγμάτων που εμφανώς δεν δύναται να αποκτήσει». Η συγκεκριμένη συμφωνία ειρήνευσης δεν είναι πράξη επίδειξης κάτι μάταιου: είναι μια συμφωνία που ήταν αναγκαία για να ικανοποιηθεί η πληγωμένη εθνική υπερηφάνεια των Ισραηλινών μετά την επίθεση της Χαμάς αλλά και για να σταματήσει η ισοπέδωση της Γάζας. Ηταν μάταιος ο στόχος αυτός; Όχι δεν ήταν αφού με όλες τις δυσκολίες κατά κάποιο τρόπο η συμφωνία έγινε πράξη: θα δούμε αν και πόσο θα αντέξει. Αλλά το θέμα μου δεν είναι η συμφωνία: είναι πως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο ίδιος ο Τραμπ και η πράξη του. Είναι κάτι που προέκυψε χάρη στον εγωισμό του; Και ναι και όχι: αν δεν συμφωνούσαν και οι εμπλεκόμενοι, όσο μεγάλη και να ήταν η θέληση του Τραμπ, η συμφωνία δεν θα υπήρχε, όπως πχ δεν υπάρχει για τον πόλεμο στην Ουκρανία παρά τις προσπάθειές του. Είναι αποτέλεσμα αλτρουισμού του προέδρου; Όχι, γιατί ο αλτρουισμός είναι ανιδιοτελής ενώ ο Τράμπ θέλει να κερδίσει το Νόμπελ. Μπορεί να χαρακτηριστεί μια πράξη απλής καλοσύνης; Δύσκολο να το πεις όταν τα γεωπολιτικά συμφέροντα στην περιοχή είναι τόσο μεγάλα: δεν κινεί την πολιτική παρέμβαση η καρδιά, αλλά το συμφέρον και αυτό το ξέρουμε. Τότε ποιο είναι το χαρακτηριστικό του Αμερικάνου Προέδρου που έφερε αυτή την συμφωνία; Ο καιροσκοπισμός; Οχι, διότι αυτός έχει αρνητική χροιά. Η ανάγκη του να καταχωρηθεί ως πρωταγωνιστής; Μα ήταν και πριν την συμφωνία.

Ψάχνοντας τι είναι τελικά ο Τραμπ η γλώσσα των πιτσιρικάδων μου έδωσε την καλύτερη περιγραφή του: ο Αμερικάνος πρόεδρος είναι «φασαίος» - ίσως ο κορυφαίος φασαίος του κόσμου και της χρονιάς. Ζει μέσα από την φάση του. Αν ακούτε τους πιτσιρικάδες να χρησιμοποιούν την λέξη και δεν την καταλαβαίνετε να θυμόσαστε τον Τραμπ. Οσο για την συμπεριφορά του αυτή είναι απλά «τραμπική» όπως και η διακυβέρνησή του.  Και μην μου πείτε ότι κάθε Αμερικάνος πρόεδρος δημιουργεί μα λέξη με βάση το επίθετό του. Εγώ όρους όπως «Ομπαμισμός», «Μπαϊντενισμός», «Κλιντονισμός» κτλ δεν άκουσα κανένα να τους χρησιμοποιεί ποτέ.

(Βημαγκαζίνο, Νοέμβριος 2025)