Όταν ξεκίνησε η εφετινή περιπέτεια της ανθρωπότητας, η μάχη της με τον φονικό ιό, άρχισε να κυκλοφορεί πολύ ένα βίντεο στο οποίο ο περίφημος Μπιλ Γκέιτς προβλέπει ότι ο πλανήτης μπορεί να έχει σύντομα προβλήματα με πανδημίες. Πρόκειται για μια ομιλία του Αμερικάνου επιχειρηματία στο συνέδριο TED στο Βανκούβερ του Καναδά το 2015. Διάφορες ιστοσελίδες, που παγκοσμίως γνωρίζουν την τέχνη του «κιτρινίσματος» ακόμα και ειδήσεων που επίκαιρες δεν είναι (ο Γκέιτς τα έχει πει όλα αυτά πέντε χρόνια πριν…) πρόβαλαν την σχετική είδηση με τίτλους όπως «η δραματική προφητεία του Μπιλ Γκέιτς» ή «να πως ο Μπιλ Γκέιτς είχε καταφέρει να προβλέψει τα πάντα» - και άλλα ανάλογα. Μετά δουλειά έπιασαν οι πάντα ικανοί στο να δημιουργούν σενάρια συνωμοσιολόγοι, που έχουν βρει τη χαρά τους αυτό τον καιρό. Αυτοί πήγαν το πράγμα ένα βήμα παραπέρα και οι επικεφαλίδες στα αφιερώματα στο σχετικό βίντεο άρχισαν να γίνονται ακόμα πιο ιδιαίτερες. «Τι ήξερε άραγε ο Μπιλ Γκέιτς όταν τα έλεγε αυτά;». «Δείτε την ανατριχιαστική πρόβλεψη του Μπιλ Γκέιτς που κάτι γνώριζε». «Πως ο Μπιλ Γκέιτς είδε το μέλλον». «Θα ρωτήσει κανείς τον Μπιλ Γκέιτς για τις προβλέψεις του;». Αναφέρω μερικούς μόνο τίτλους: για την ακρίβεια τους πιο ήπιους, γιατί υπάρχουν και χειρότεροι. Χάρη στους οποίους τσίμπησα κι εγώ κι άρχισα να αναρωτιέμαι τι είδους παράθυρο στο μέλλον άνοιξε ο Mister Windows. Και κάθισα να δω το βίντεο.

Το συνέδριο του Βανκούβερ

Τον τσίμπησε μύγα τον Μπιλ Γκέιτς ή του ήρθε επιφόρτιση του Αγίου Πνεύματος κι άρχισε να μιλά για πανδημίες το 2015, ενώ δηλαδή η Δύση, ανακουφισμένη, άφηνε πίσω την μεγάλη οικονομική κρίση; Αν δεις κάποιες λεπτομέρειες τίποτα παράξενο δεν υπάρχει. Το συνέδριο στο Βανκούβερ είχε γίνει λίγους μήνες μετά το ξέσπασμα της επιδημίας του ιού Εμπολα στην Αφρική: η ομιλία του δισεκατομμυριούχου αφορούσε ένα πρόβλημα του πλανήτη τη στιγμή της εκδήλωσής του. Δεν υπήρξε καμία προφητεία παρά μια απλή ανάλυση της επικαιρότητας: ο Εμπολα ήταν για τον Γκέιτς ένα καμπανάκι συναγερμού. Ακόμα και οι τοποθετήσεις του Αμερικάνου, που παρακολουθείς βλέποντας το βίντεο, δεν είναι παρά μια σειρά από ρεαλιστικές επισημάνσεις – δεν είναι ούτε καν προβλέψεις. Ο Γκέιτς λέει ότι τα επόμενα χρόνια ο κόσμος κινδυνεύει πιο πολύ από τους ιούς, παρά από τις ατομικές βόμβες. Επισημαίνει ότι λίγους μήνες πριν, το 2014, «ο κόσμος απέφυγε ένα φρικιαστικό παγκόσμιο ξέσπασμα του Έμπολα, χάρη σε μερικές χιλιάδες ανιδιοτελείς εργαζόμενους στην υγεία καθώς και χάρη στην καλή του τύχη». Θυμίζει πόσο φονική υπήρξε κάποτε η ισπανική γρίπη και εκτιμά ότι την επόμενη φορά η ανθρωπότητα μπορεί να μην είναι τόσο τυχερή, γιατί μπορεί να έχουμε να κάνουμε «με έναν ιό όπου οι άνθρωποι, παρόλο που είναι μεταδοτικοί, νιώθουν αρκετά καλά, ώστε να μπουν σε αεροπλάνο ή να πάνε στην αγορά» - αυτό συμβαίνει με τους περισσότερους ιούς.

Τέλος ο Γκέιτς, αφού εξηγήσει ότι η αντιμετώπιση ενός ιού πρέπει να γίνεται με όρους στρατιωτικής άσκησης (καθώς απαιτεί ετοιμότητα, σχέδιο και πειθαρχία), τονίζει ότι για την καλύτερη αντιμετώπιση μιας πανδημίας χρειάζεται σοβαρή επένδυση χρημάτων στην έρευνα και στην ιατρική. «Δεν έχω τον ακριβή προϋπολογισμό για το πόσο θα κόστιζε αυτό, αλλά είμαι αρκετά σίγουρος ότι είναι πολύ μικρό συγκριτικά με την πιθανή βλάβη. (…) Αυτές οι επενδύσεις προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα, πέρα από το να είμαστε απλώς έτοιμοι για μια επιδημία. Η πρωταρχική υγειονομική περίθαλψη, η ιατρική έρευνα και η ανάπτυξη θα έκαναν τον κόσμο πιο δίκαιο, αλλά και πιο ασφαλή» λέει. Διαφωνεί κανείς με όλα αυτά; Δεν νομίζω. Κι όμως όταν αυτά ακούγονταν πριν την εφετινή πανδημία τα θεωρούσαμε υπερβολικά, ανόητα ή και ουτοπικά. Ενώ είναι αυτονόητα.

Ζητήματα χαμένης ευαισθησίας

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ανθρωπότητας όπως αποδεικνύεται από τους χιλιάδες θανάτους στην Κίνα, στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, είναι ότι ο πολίτης σταμάτησε να δίνει προσοχή στις αληθινές προτεραιότητές, θεωρώντας ότι πολλές από αυτές ανήκουν στη σφαίρα του αυτονόητου και τα αυτονόητα γίνονται: αμ δεν είναι έτσι.

Για την ιατρική έρευνα υπήρξαν παγκοσμίως λιγότερα χρήματα από αυτά που σπαταλιόνται για εξοπλισμούς κι ας έχουν περάσει δεκαετίες από το τέλος (και) του ψυχρού πολέμου. Οι βιολογικές έρευνες δημιουργούσαν τα τελευταία χρόνια κυρίως χημικά όπλα – δεν έχουμε εμβόλια έχουμε όμως βιολογικές βόμβες. Αλλά πόσοι για αυτά ανησυχούσαν; Ελάχιστοι. Φτάσαμε να θεωρούμε πεταμένα χρήματα αυτά για την ιατρική πρόληψη, αλλά όχι αυτά για την βελτίωση των οπλικών συστημάτων π.χ. Και τα ίδια κάνουμε και με το περιβάλλον: τη μόλυνση, την «κλιματική αλλαγή», «το φαινόμενο του θερμοκηπίου», τα αντιμετωπίζουμε ως συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης του πλανήτη – κάτι σαν αναγκαίο μικρό κακό. Σε πολλές περιπτώσεις θεωρούμε πως ό,τι γίνεται προϋποθέτει αυτονόητα, αν όχι πάντα την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά τουλάχιστον την μικρότερη μόλυνση. Να το πάλι το αυτονόητο: όπου αυτό προκύπτει είναι η απόδειξη πως δεν κάνουμε απολύτως τίποτα. Είναι θέμα πολιτικής τοποθέτησης; Όχι απαραίτητα: την συνθήκη του Κιότο π.χ δεν την τήρησαν ποτέ οι Κινέζοι και φυσικά αυτή δεν αρέσει και στον Τραμπ. Δεν είναι ιδεολογικό το ζήτημα: είναι πιο πολύ θέμα ευαισθησίας.

Οι προτεραιότητες και η προσοχή

Η πανδημία θα αφήσει πίσω της συντρίμμια – η οικονομική κρίση που έρχεται θα είναι μεγάλη. Το μόνο καλό είναι ότι μπορεί να βοηθήσει ώστε να αλλάξουν οι προτεραιότητες και η προσοχή: το πρώτο και το σημαντικότερο πρέπει να είναι η χρηματοδότηση της ιατρικής έρευνας, η ανασύσταση των εθνικών συστημάτων Υγείας, «η επένδυση στην υγειονομική περίθαλψη», όπως λέει ο Γκέιτς, που δεν είναι προφήτης, αλλά ένας απλός ρεαλιστής. Το πιο σημαντικό στη συνέχεια είναι να καταλάβει ο κόσμος πως δεν υπάρχουν άτρωτοι και πανίσχυροι – ο ιός στην προκειμένη περίπτωση χτυπά με την ίδια ευκολία ένα εργάτη στα ιταλικά εργοστάσια αλλά και τον Πρίγκιπα Κάρολο της Αγγλίας. Κι αν αυτός εδώ χτυπούσε κυρίως τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας από πουθενά δεν προκύπτει πως αύριο δεν θα εμφανιστεί ένας άλλος που να χτυπά κυρίως παιδιά: ποτέ δεν το ξέρεις.

Ο Γκέιτς πήρε θέση και τώρα. Πριν λίγο καιρό έγραψε ένα άρθρο στην Washington Post με τίτλο: «Με αυτό τον τρόπο θα κερδίσουμε τον χαμένο χρόνο». Ζητούσε να υπάρξει απαγόρευση της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ για κάποιες εβδομάδες ώστε να μείνει ο κόσμος σπίτι. Ζητούσε να αυξηθούν τα διαγνωστικά τεστ και ζητούσε από την ομοσπονδιακή Κυβέρνηση και τον Τραμπ αυτό να γίνει γρήγορα. Τώρα ζητά, όταν και εφόσον βρεθεί το εμβόλιο (ελπίζει σύντομα), να φροντίσει κάθε κυβέρνηση χώρας να το κάνουν όλοι. Κι αυτά αυτονόητα είναι, όπως όσα είπε το 2015. Το παρήγορο είναι ότι τώρα τα πρόσεξαν όλοι. Ενώ το 2015 όσα είπε δεν ήθελε να τα ακούει κανείς.

(ΒΗΜΑggazino Aπρίλιος του 2020)