Δυο μέρες τώρα βλέπω και ακούω πολλά για τον Παναθηναϊκό. Άλλα τα πιστεύω, άλλα δεν τα πιστεύω, άλλα δεν θέλω να τα πιστεύω: το κακό είναι ότι πλέον ό,τι και να ειπωθεί για τον ΠΑΟ γίνεται πιστευτό. Ηταν ντροπή η ήττα του από τον Ολυμπιακό; Για να είμαι ειλικρινής έχω δει και χειρότερες. Ντροπή για μένα δεν είναι να χάνεις ένα ματς – ντροπή είναι να μπαίνουν μέσα οπαδοί και τα ματς να τα διακόπτουν. Μαύρη σελίδα για τον ΠΑΟ δεν είναι ότι στα δυο τελευταία ματς με τον Ολυμπιακό έχει δεχτεί επτά γκολ: είναι ότι έχασε εντός γηπέδων το εισιτήριο για την Ευρώπη για πρώτη φορά από το 1997 και ότι βρίσκεται πλέον στη θέση 237 της κατάταξης της UEFA. Το πρόβλημα είναι ότι και ο ΠΑΟ, όπως έγραφα τις προάλλες για την ΑΕΚ, κάπου έχει χαθεί.

Τα τρία χαρακτηριστικά

Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του Παναθηναϊκού ως μεγάλου ελληνικού συλλόγου; Νομίζω ήταν παραδοσιακά τρία. Το πρώτο ότι, ειδικά μετά το Γουέμπλεϊ, στον ΠΑΟ θεωρούσαν την παρουσία και την διάκρισή στην Ευρώπη μεγαλύτερο στόχο από την κατάκτηση του ελληνικού πρωταθλήματος. Το δεύτερο ότι από τα χρόνια του Μίμη Δομάζου οι ομάδες του ΠΑΟ, (όχι μόνο οι ποδοσφαιρικές) στηρίζονταν πάντα σε ένα – δυο αξιοζήλευτους μεγάλους παίκτες που δένονταν με το σύλλογο και ήταν η εικόνα του. Το τρίτο χαρακτηριστικό του ήταν πάντα η στελεχική του επάρκεια: αν ο Ολυμπιακός π.χ ήταν πάντα σύνδεσμος οπαδών, ο ΠΑΟ ήταν εταιρία με στελέχη, οργάνωση και στρατηγική πολύ πριν το ποδόσφαιρο μας γίνει επαγγελματικό. Ο ΠΑΟ είχε παραγοντική σχολή τον καιρό που όλοι οι άλλοι αναζητούσαν ανθρώπους να ασχοληθούν.  

Ιστορικά

Δεν θεωρητικολογώ: απλά θυμάμαι. Κάθε μεγάλη ομάδα του ΠΑΟ στα ιστορικά του τμήματα είχε δυο μεγάλους παίκτες, τουλάχιστον, που τον έπαιρναν από το χέρι. Ηταν ο Δομάζος και ο Αντωνιάδης. Ο Ζάετς και ο Ρότσα. Ο Σαραβάκος κι ο Βαζέχα. Ο Τάκης Κορωναίος και ο Απόστολος Κόντος. Ο Λιβέρης Ανδρίτσος και ο Ντέιβιντ Στεργάκος. Ο Καζάζης και ο Γόντικας. Ο Αλβέρτης και ο Οικονόμου, ο Ράτζα και ο Μποντίρογκα, ο Διαμαντίδης και ο Γιασκεβίτσιους. Ο Χένρικσεν και ο Γκονζάλες, ο Καραγκούνης και ο Λύμπε, ο Σισέ και ο Ζιλμπέρτο Σίλβα.

Κάθε μεγάλη ομάδα του ΠΑΟ είχε ένα διοικητικό σχήμα που προκαλούσε τον σεβασμό των οπαδών του και τον φόβο των εχθρών του. Σε όλες τις μεγάλες ελληνικές ομάδες μετά την έλευση του επαγγελματισμού το μοντέλο ήταν προεδροκεντρικό, μόνο όμως στον ΠΑΟ ένοιωθες ότι η προσφορά του προέδρου ήταν καθοριστική γιατί αυτός ήταν ηγέτης παντοδύναμης εταιρίας. Ο Παναθηναϊκός δεν ήταν «του Γιώργου Βαρδινογιάννη» ή του «Παύλου Γιαννακόπουλο» ή «του Τζίγκερ» ή «του Πατέρα» - η ΠΑΕ ή η ΚΑΕ δεν ανήκε στους ιδιοκτήτες της πιο πολύ από όσο συνέβαινε με τις άλλες ΠΑΕ και τους ιδιοκτήτες: η διαφορά ήταν πως πίστευες πως χωρίς αυτούς εταιρία δεν θα υπήρχε. Ολοι έμοιαζαν ιστορικοί συνεχιστές μιας πορείας τεράστιας και το βάρος τους ήταν το βάρος του συλλόγου: η δύναμή τους δεν μεγάλωνε επειδή είχαν τον Παναθηναϊκό, αλλά καταλάβαινες πως ο ΠΑΟ ήταν η μεγάλη τους προτεραιότητα - ένα είδος ιστορικού χρέους. Αυτό πχ έκανε και τον Γιάννη Αλαφούζο να ασχοληθεί με τον ΠΑΟ: δεν είναι λιγότερο Παναθηναϊκός από όσους προηγήθηκαν ούτε του είναι άγνωστες οι αξίες που η ομάδα πρεσβεύει. Δεν αγόρασε τον ΠΑΟ γιατί πλειοδότησε σε πληστηριασμό ή γιατί τον χρειαζόταν, αλλά μπήκε μπροστά. Απλά η συγκυρία τον έφερε στο τιμόνι μετά από ένα από τους χειρότερους εμφυλίους που μια ομάδα γνώρισε. Το κόστος του εμφύλιου πληρώνεται δέκα χρόνια. Ο εμφύλιος κατέστρεψε την ιστορική συνέχεια του ΠΑΟ. Κυρίως γιατί υπήρξε ένας πόλεμος που δεν τον κέρδισε κανένας.

Μελέτη από Πανεπιστήμιο

Αυτό που συνέβη μετά το 2008 στον Παναθηναϊκό θα πρεπε να είναι αντικείμενο κοινωνιολογικής μελέτης. Οι περίφημοι «πολυμετοχικοί» έβαλαν στην ομάδα πάνω από 100 εκατομμύρια ευρώ καταφέρνοντας κατά βάση να καυγαδίζουν με το Γιάννη Βαρδινογιάννη. Το τέλος του εμφυλίου συνέπεσε με τον ερχομό της οικονομικής κρίσης που ήταν ο λόγος που οι πρωταγωνιστές του έφυγαν. Τότε ο Γιάννης Αλαφούζος παρέλαβε ένα χάος: μια οικονομική τρύπα εκατομμυρίων ευρώ, αλλά κυρίως μια ομάδα διαλυμένη, διχασμένη, έτοιμη να βυθιστεί στην εσωστρέφεια για ψύλλου πήδημα. Από το 2008 μέχρι το 2012, παρότι μιλάμε για χρόνια οικονομικής ευημερίας, στελέχη κάηκαν ή το βαλαν στα πόδια, οπαδοί μάλωναν ακόμα και στο γήπεδο μεταξύ τους, αποχωρήσεις ιστορικών παραγόντων εμφανίζονταν ως νίκες, ενώ ο ΠΑΟ απέκτησε δυο εφημερίδες για να έχουν όλοι το μετερίζι τους.    

Συσπείρωση με κόστος

Όταν ανέλαβε ο Αλαφούζος ήταν μόνος γιατί κανείς δεν ήθελε να ασχοληθεί για να τον βρίζουν, να δίνει εξηγήσεις, να του προσάπτουν σκοτεινές προθέσεις κτλ. Ως άνθρωπος της επικοινωνίας ο πρόεδρος του ΣΚΑΙ σκέφτηκε ότι αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει. Και κάπου αυτή βοήθησε: ο ΠΑΟ συσπειρώθηκε προσωρινά καταφεύγοντας στην καταγγελία, ο πρόεδρός του ανέλαβε σταυροφορίες εναντίον του Ολυμπιακού, έχτισε συμμαχίες, υποσχέθηκε ένα Παναθηναϊκό με παιδιά του Παναθηναϊκού, έφερε μια νέα γλώσσα – στον ΠΑΟ άρχισαν να φωνάζουν, να αμφισβητούν πρωταθλήματα που είχαν κριθεί με τεράστιες διαφορές, να μιλάνε όλοι για χρήματα, χρέη, λεφτά που μπαίνουν ή δεν μπαίνουν κτλ.  

Ο ΠΑΟ άρχισε να πορεύεται εντός μιας πραγματικότητας που είχε πολλά ενδιαφέροντα, αλλά είχε ελάχιστη προσοχή στα αμιγώς αγωνιστικά. Τεχνικοί διευθυντές πάνε κι έρχονται, προπονητές έχουν χρόνο για δουλειά μόνο αν δεν υπάρχουν στόχοι, παίκτες αλλάζουν χωρίς κανένας να καταλαβαίνει το γιατί. Βέβαια χάρη στη δύναμη των media του μεγαλομετόχου o ΠΑΟ παρέμεινε δυνατός, αλλά το τίμημα αυτής της διοικητικής επιλογής υπήρξε σκληρό: ο ΠΑΟ έχασε την ιστορική του κατεύθυνση κι έγινε μετά το 2011 κάτι που δεν ήταν ποτέ. Εγινε μια ομάδα που προτιμά να γκρινιάζει αντί να φοβίζει, που προτιμά να έχει δικαιολογίες για ήττες αντί να κάνει νίκες, που διοικείται έχοντας ως θέμα της καθημερινότητάς της τι λένε οι οπαδοί και οι δημοσιογράφοι. Και που θυσίασε ακόμα και την Ευρώπη (δηλαδή τον ιστορικό προορισμό της) για να βάλει τάξη στα οικονομικά της. Με αποτέλεσμα σήμερα να μην είναι ελκυστική. Γιατί δεν μοιάζει Παναθηναϊκός.

Ψάχνει τη χαμένη κατεύθυνση

Ο ΠΑΟ σήμερα δεν έχει ένα πρόεδρο που όλοι τρέμουν: ο Αλαφούζος αυτό το ρόλο δεν τον θέλει. Αλλά δεν έχει και «παίκτες προσωπικότητες» που μπορεί να σηκώσουν την ομάδα γιατί έχει ξεχάσει την ανάγκη της ύπαρξής τους. Ψάχνει στελέχη, ενώ οι οπαδοί του μιλάνε για την ανάγκη «αντιγραφής του μοντέλου του Ολυμπιακού». Και πάντα δυσκολεύεται να βρει σύμπνοια ακόμα και για αυτονόητα πράγματα όπως η κατασκευή του γηπέδου: η ρητορική ενός παράξενου διχασμού προκύπτει πάντα, σαν από τον εμφύλιο που προηγήθηκε να μην έμαθε κανείς τίποτα.

Το μόνο που θα κρατούσα φέτος είναι ότι η ομάδα του ΠΑΟ έδωσε ένα σκληρό αγώνα για να βγει στην Ευρώπη – το προσπάθησε με κάθε τρόπο, σαν να θυμήθηκε ότι αυτό είναι ο ιστορικός στόχος της. Αλλά ο στόχος δεν αρκεί για να υπάρχει συστράτευση: ο ΠΑΟ δυσκολεύεται να ζήσει μια περίοδο ηρεμίας γιατί μοιάζει να έχει μάθει να αναζητά εχθρούς πιο πολύ από νίκες. Ασχολείται με τον Κλάτενμπεργκ, τις ερωτήσεις που κάνουν οι ρεπόρτερ στον Μπόλονι, το τι λέγεται και το τι γράφεται. Και σήμερα ψάχνει προπονητή ενώ κανείς δεν γνωρίζει ποιος αυτόν θα τον προτείνει και με ποια κριτήρια αναζητείται.  

Ο Αλαφούζος δεν είναι άσχετος από διοίκηση: διοικεί οργανισμούς τεράστιους. Το μεγάλο του πρόβλημα είναι ότι στον ΠΑΟ δεν βρήκε τίποτα. Η ιστορία λέει πως μετά τους εμφύλιους προκύπτουν συνήθως σκληροί διοικητές – καμιά φορά και δικτάτορες. Στον ΠΑΟ υπήρξαν μόνο συντρίμμια. Κι ενώ η ομάδα έχει ανάγκη από χτίσιμο αναρωτιούνται ακόμα τι θα κάνουν με τα συντρίμμια. Ένα κανονικό Παναθηναϊκό, υγιή, οργανωμένο, ευρωπαίο, σε ένα τοπίο με συντρίμμια δεν μπορείς να τον φτιάξεις. Εκτός από λεφτά χρειάζεσαι ανθρώπους. Λεφτά υπάρχουν. Ανθρωποι δύσκολα βρίσκονται. Κι εύκολα χάνονται…