Υποδέχομαι με χαρά το ανοιξιάτικο καλοκαίρι που μας προέκυψε, όχι μόνο γιατί είχα βαρεθεί τον άστατο καιρό των τελευταίων εβδομάδων, αλλά και γιατί επιτέλους θα ησυχάσουμε από μια μεγάλη υποκρισία που ζούμε στην χώρα μας: την δήθεν εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου. Τώρα που καλοκαίριασε θα καθόμαστε πάλι έξω και θα σταματήσει ο δήθεν σεβασμός ενός αυστηρού νόμου, που έχει καταλήξει καιρό τώρα στα σκουπίδια.

Υπάρχουν πολλοί σοβαροί επαγγελματίες που έχουν καταστήματα και τον νόμο τον εφαρμόζουν: κυρίως όσοι έχουν μεγάλα εστιατόρια, αλλά και μεγάλα καφέ με κλειστές αίθουσες. Εχω προσέξει ότι στα καφέ και στα εστιατόρια το μέγεθος, για το σεβασμό του νόμου, μετράει: όσο πιο μεγάλο είναι το κατάστημα τόσο πιο σοβαρός είναι ο ιδιοκτήτης του, αλλά και οι υπεύθυνοι που το «τρέχουν». Στα μικρά «φαγάδικα» αντιθέτως, αλλά και στα καφέ που σερβίρουν κυρίως περαστικούς και φυσικά στα μπαρ που ο κόσμος στριμώχνεται, όποιος θέλει καπνίζει. Ακόμα χειρότερο είναι αυτό που συμβαίνει στις μουσικές σκηνές, στα μπουζούκια και γενικώς όπου κάποιος τραγουδάει. Εξαιρουμένων των συναυλιακών χώρων που θυμίζουν θέατρα, όπως το «Christmas Theater» πχ παντού υπάρχει καπνός όχι από φωτιά, αλλά από τσιγάρο. Στις περίφημες «μεγάλες πίστες», ο νόμος όχι μόνο δεν εφαρμόζεται αλλά τα παιδιά που σερβίρουν σε ρωτάνε πόσα τασάκια να φέρουν. Αν καπνίζεις πούρο μπορεί να σου βρουν κιόλας. Κι αν περάσει λίγο η ώρα μπορεί να ανάψει ένα τσιγάρο και κάποιος για τον τραγουδιστή που θα το καπνίσει ενώ τραγουδάει για αγάπες προδομένες κι έρωτες αγιάτρευτους: αυτό θα το δεις και στα προγράμματα των «έντεχνων» – όλοι είναι «θεριακλήδες». Ωστόσο θέλω να είμαι σαφής: δεν γκρινιάζω – οι καλοί καπνιστές βρίσκουν και τα κάνουν. Εμείς που δεν καπνίζουμε τους το επιτρέπουμε. Για να είναι ειλικρινής πάντα αυτό συνέβαινε: δείχναμε πάντα το μάξιμουμ της ανοχής μας απέναντι στην κακή τους συνήθεια. Λες και το πρόβλημα δεν ήταν αυτοί που κάπνιζαν και μας υποχρεώνουν να εισπνέουμε το καπνό τους, αλλά εμείς οι υπόλοιποι! Είναι να απορείς πως δεν απολογούμασταν και για αυτό – αν και δεν αποκλείω πολλοί να έχουν απολογηθεί κιόλας. Άλλωστε από τον καιρό που πήγαινα στο Λύκειο το «ευχαριστώ δεν καπνίζω» όποιος το έλεγε, το έλεγε με ένα είδος ενοχής.

Για να λειτουργήσει κάθε νόμος χρειάζεται ο πολίτης να τον σέβεται. Κανένας νόμος δεν μπορεί να σου απαγορεύσει να περνάς με κόκκινο όταν οδηγείς ή να παρκάρεις στις θέσεις των ΑΜΕΑ, ή να τρέχεις με ταχύτητες πάνω από το όριο. Ο νόμος το πολύ που μπορεί να κάνει είναι να προβλέπει ποινές για όσους τον παραβιάζουν, αλλά αυτές δεν είναι αυτόματες ποτέ: πρέπει να διαπιστωθούν. Για να υπάρξουν ποινές πρέπει και  να εντοπιστούν οι παραβάτες κι αυτό είναι επίσης δύσκολο: δεν γίνεται να υπάρχει μια αστυνομία που να κυνηγάει όσους παραβιάζουν τον αντικαπνιστικό νόμο – πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει. Τι υπάρχει εκεί που ο νόμος λειτουργεί: η διάθεση της τήρησής του, όχι τόσο από τους καπνιστές (που πιστεύω πως οι περισσότεροι θα τον παραβίαζαν παντού και χωρίς ενοχές…), αλλά από τους μη καπνιστές για τους οποίους και έχει θεσμοθετηθεί. Για αυτό άλλωστε υπάρχει και η δυνατότητα να ειδοποιήσεις τις αρμόδιες αρχές για την μη τήρησή του μέσω ενός απλού τηλεφωνικού αριθμού, που αμφιβάλω αν τον θυμάται κανείς. Σε όλη αυτή την ιστορία αυτό είναι το παράδοξο: τον νόμο για το κάπνισμα οι μη καπνιστές τον παραβιάζουν όσο και οι καπνιστές, γιατί δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη του σεβασμού του.

Κάποτε στις Βρυξέλλες ήμουν σε μια ελληνική ταβέρνα στις 2 το πρωί. Ο ιδιοκτήτης, φίλος καλός και Έλληνας της διασποράς, έβγαλε το μπουζούκι του κι άρχισε με ένα άλλο παλληκάρι που έπαιζε κιθάρα, να τραγουδούν. Το event ήταν αναμενόμενο από τους θαμώνες του καταστήματος που το περίμεναν. Ανάμεσα στο «Σαν Μαγεμένο το μυαλό μου φτερουγίζει» και στην «Φραγκοσυριανή» άναψε στο μαγαζί ένα τσιγάρο από ελληνικό χέρι μερακλίδικο: το πόσο γρήγορα κατέφθασε η αστυνομία είναι δύσκολο να σας το περιγράψω. Η βραδιά ολοκληρώθηκε με κατάρες για τον ανώνυμο καταδότη, αλλά και με τους Έλληνες παρευρισκόμενους να συμφωνούν με υπερηφάνεια πως αυτό στην Ελλάδα δεν θα είχε γίνει ποτέ.

Γιατί στην Ελλάδα δεν τολμάμε οι πιο πολλοί να σηκώσουμε ένα τηλέφωνο και να καταγγείλουμε όσους δεν σέβονται το νόμο, αλλά κι εμάς τους ίδιους; Όχι πάντως από φόβο. Η καταγγελία είναι ανώνυμη – κανένα πρόβλημα δεν μπορεί να έχεις αν απλά υποδείξεις ότι κάπου γίνεται κάτι παράνομο: δεν θα σε φωνάξουν καν στην αστυνομία ή πόσο μάλλον στο δικαστήριο για να αποδείξεις τον ισχυρισμό σου. Τότε γιατί υπάρχει αυτός ο αχαρακτήριστος δισταγμός; Νομίζω αυτό συμβαίνει εξαιτίας ενός άγιου μαζοχισμού που στο μυαλό του μη καπνιστή μοιάζει με ευγενική πράξη – η ευγένεια του  τον διαχωρίζει από τον συρμό. Στο πρόσωπο του καπνιστή ο μη καπνιστής βλέπει συνήθως ένα ανάγωγο: αυτός δεν είναι τέτοιος. Ισως να βλέπει κι ένα άρρωστο – κάποιον που δεν μπορεί να απαλλαγεί από μια καταστροφική συνήθεια που ο ίδιος δεν έχει. Η μη συνεργασία του μη καπνιστή με τις Αρχές είναι κατά κάποιο τρόπο στο μυαλό του μια πράξη αξιοπρέπειας που τον διαφοροποιεί και τον κάνει να νιώθει ανώτερος άνθρωπος. Κάνει φυσικά λάθος όποιος έτσι σκέφτεται. Αλλά πολύ φοβάμαι πως δεν θα το παραδεχτεί και ποτέ του. Απλά θα συνεχίσει να τα έχει με το Κράτος για την μη τήρηση του νόμου νομίζοντας πως αυτό φταίει για το γεγονός ότι ο νόμος δεν εφαρμόζεται. Ενώ στην πραγματικότητα φταίει κομμάτι κι αυτός γιατί ο νόμος υπάρχει για να τον εφαρμόζει.

Η μη εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου είναι ένα είδος αντισυστημισμού: «δεν θα γίνουμε όλοι «καρφιά» επειδή το άχρηστο Κράτος μας δεν κάνει την δουλειά του» μου έλεγε μια φίλη λίγες μέρες πριν ενώ παραπονιόταν ότι όπου πάει εξαιτίας του καπνού τσούζουν τα μάτια της. Δεν ήθελα να τσακωθώ μαζί της και της είπα πως κατά την γνώμη μου ένα σοβαρό κράτος θα έδινε μια αμοιβή σε όποιον ενημέρωνε για την μη τήρηση του νόμου – ίσως θα ήταν χρήσιμο κι ένα επίδομα συνεργασίας με τις αρχές. «Αυτό μάλιστα, θα ήταν ένα σωστό μέτρο» μου είπε. Ο αντισυστημισμός τελειώνει μπροστά στο προσωπικό κέρδος. Κατά τα άλλα με τις υγείες μας…      

(Βημαγκαζίνο Μάιος του 2025)