Μια φίλη με ρώτησε γιατί δεν έγραψα κάτι για την Ειρήνη Παππά και τον Κώστα Καζάκο, δυο ιερά τέρατα της υποκριτικής που άφησαν την τελευταία τους πνοή πριν λίγες μέρες: πλήρεις ημερών και οι δυο. Η απάντησή μου ήταν ότι ενώ τους γνώριζα, ένιωθα πως δεν τους ήξερα – συνήθως όταν αποχαιρετώ κάποιον που φεύγει το κάνω περιγράφοντας την σχέση που είχα μαζί του, εννοώ το πόσο επηρέασε άθελα του τη ζωή μου.
Η Ειρήνη Παππά και ο Κώστας Καζάκος ήταν δυο τεράστιοι πριν καν εγώ γεννηθώ – το μόνο που αληθινά θυμάμαι είναι η διαφορετική λάμψη τους. Η Παππά ήταν στα δικά μου μάτια πιο πολύ κάτι σαν μύθος – μια Ελληνίδα που κατέκτησε την Ευρώπη σε καιρούς που αυτό ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Ο Καζάκος ήταν πάντα μεγάλος σαν τέτοιος να γεννήθηκε. Τον είχα δει μερικές φορές στο θέατρο – συγκινούσε πάντα κόσμο με ένα τρόπο δικό του, αλλά είχε πάντα κάτι πομπώδες, που μου είναι δύσκολο να περιγράψω, με ξεπερνά. Και οι δυο ωστόσο έχουν κάτι κοινό: έχτισαν το βάρος τους στη δεκαετία του ‘60 κι όποιος αυτό το έχει κάνει συγκινεί πάρα πολύ κόσμο φεύγοντας. Γιατί είναι σαν να έζησε δυο φορές: μια στα 60’ς όταν βρήκε τον προσωπικό δρόμο της επιτυχίας του και μια αργότερα όταν αυτός ο δρόμος μυθοποιήθηκε. Η μαγική δεκαετία του ‘60 και οι μύθοι της είναι σε όλο τον κόσμο μια δεκαετία ιερή: το χρονικό της μετάβασης από τον κόσμο των πολέμων και των δυστυχιών σε ένα κόσμο απελευθερωμένο από την προγενέστερη μαυρίλα – αυτή μάλιστα η μετάβαση είναι πάρα πολύ καλλιτεχνική λάμψη. Και για αυτό δημιούργησε μια παράξενη και ακαταμάχητη νοσταλγία: την νιώθουν ακόμα και όσοι την δεκαετία δεν την έζησαν, αλλά την ανακάλυψαν αργότερα – τα 60s έχουν ζήσει πολλές φορές.
Η Ειρήνη και η Ιρένε
Η Ειρήνη Παππά είχε ξεκινήσει να παίζει στο θέατρο και να στον κινηματογράφο πριν τη δεκαετία του ΄60, αλλά ό,τι έχει κάνει προηγουμένως είναι σαν μια μεγάλη πρόβα για να κάνει θραύση με τον ερχομό της. Την βρίσκει ο Αλέκος Σακελάριος, την παρουσιάζει στο Φίνο και του λέει πως αυτό το κορίτσι δυο δασκάλων από το Χιλιομίδι της Κορινθίας «είναι μια ζωντανή Καρυάτιδα» - κι έχει δίκιο διότι έτσι τη βλέπει όλη η Ευρώπη κάποια χρόνια αργότερα. Στη δεκαετία του ‘60 ζει στη Ρώμη και στο Παρίσι, βοηθά τους Ευρωπαίους να καταλάβουν την γοητεία της Τραγωδίας με την «Αντιγόνη», την «Ηλέκτρα» και τις «Τρωάδες» και χάρη στα «Κανόνια του Ναβαρόνε», το «Α Ciascuno il suo» του Ελιο Πέτρι και φυσικά το Ζ του Γαβρά γίνεται παγκόσμια σταρ. Είναι τόσο μεγάλο μέγεθος που στο Ζ, μολονότι ο ρόλος της είναι μικρός το όνομά της εμφανίζεται δεύτερο στους τίτλους της αρχής. Εννοείται πως η καριέρα της συνεχίζεται για δεκαετίες – οι επιλογές της είναι δύσκολες, αλλά θα τη δούμε ακόμα και στο «Μαντολίνο του Στρατηγού Κορέλι». Όμως η δεκαετία του ’60 είναι αυτή της εκτόξευσής της: η «Ιρένε» είναι η εικόνα μιας Ελλάδας με μεσογειακή ομορφιά και ταπεραμέντο – το είδος της Ελλάδας που βλέπουν όσοι την παρατηρούν από απόσταση την ώρα που στην ίδια την Ελλάδα αλληθωρίζουμε κοιτώντας την Ευρώπη και δίνουμε τίτλους βασίλισσας ομορφιάς σε εγχώριες ξανθιές. Οι ξένοι μας αγαπάνε για αυτό που είμαστε, ενώ εμεισ θα θέλαμε να είμαστε κάτι άλλο, κι αυτό ήταν πάντα το δράμα μας: η «Ιρένε» που τέτοια προβλήματα δεν έχει παίζει σε τρεις ταινίες που φτάνουν στα Οσκαρ και σαγηνεύει και τον Μάρλον Μπράντο που από ομορφιά καταλαβαίνει – θα διηγηθεί το είδος της σχέσης τους στην Corriere della Sera χρόνια αργότερα επιβεβαιώνοντας ρεπορτάζ της εποχής με σεμνότητα.
Επιτυχία που δεν είχε φανταστεί
Η δεκαετία του ΄60 είναι και η βάση που επιτρέπει στον Κώστα Καζάκο να χτίσει το δικό του μύθο. Κι αυτός είναι ένα παιδί της μετεμφυλιακής Ελλάδας και κουβαλάει πληγές της. Ερχεται από τον Πύργο Ηλειας στην Αθήνα για να σπουδάσει στο παιδαγωγικό, αλλά δεν έχει πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων και δεν γίνεται δεκτός στο πανεπιστήμιο. Περνά από τη Σχολή Σταυράκου και καταλήγει στο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Αλλά είναι η συμμετοχή του σε μερικά από τα μεγαλύτερα σουξέ του ελληνικού κινηματογράφου που τη δεκαετία του ’60 του εξασφαλίζουν μια επιτυχία που ίσως ποτέ του να μην είχε προηγουμένως φανταστεί. Το πέρασμά του από το «Μπλόκο», και το «Κοινωνία ώρα μηδέν» του ανοίγουν το δρόμο για πρωταγωνιστικούς ρόλους στο «Κοντσέρτο για πολυβόλα», στο «Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω», στη «Λεωφόρος του μίσους», στο «Παρελθόν μιας γυναίκας» , στον «Πανικό», στο «Εν ονόματι του νόμου», στο «Υποβρύχιο Παπανικολής» και σε πολλές άλλες ταινίες.
Ο Καζάκος συνεχίζει φυσικά και κάνει σημαντικά πράγματα και μετά: πρωταγωνιστεί στο ελληνικό θέατρο για δεκαετίες, ανεβάζει με δικά του χρήματα Μπρεχτ και Σαίξπηρ και σφραγίζει τα θεατρικά δρώμενα της χώρας με το «Μεγάλο μας τσίρκο». Αλλά στη λαϊκή συνείδηση είναι πάντα αυτό το παιδί που τη δεκαετία του ‘60 υποδύεται τον σκληρό Ελληνα που δεν κάνει μάλιστα καμία απολύτως προσπάθεια για να γίνει δημοφιλής ποντάροντας στο χιούμορ, στην ελαφρότητα και στην συμπάθεια. Η ίδια η ζωή του Καζάκου του επιβάλει να είναι βαρύς και σκληρός και ευθύς όπως η κινηματογραφική του περσόνα στα 60ς. Χάνει γρήγορα την Τζένη Καρέζη, χάνει μια κόρη πράγμα οδυνηρό για ένα πατέρα, αλλά και καμαρώνει τα παιδιά του, ανάμεσα στα οποία ένα θα γίνει ηθοποιός χωρίς μάλιστα πουσαρίσματα από τον πατέρα του.
Καθάρισαν αυτοί
Χτυπημένη από το αλτσχάιμερ η Ειρήνη Παππά πέρασε τα τελευταία χρόνια στον τόπο καταγωγής της: έμεινε η ιστορία της και το όνομά της να μας συντροφεύουν – σίγουρα και η εικόνα της. Ολοι θα την θυμόμαστε μελαχρινή κι αγέρωχη κι αγέραστη σαν Καρυάτιδα – ο Σακελάριος είχε δίκιο. Ο Καζάκος από την άλλη έμεινε στην πρώτη γραμμή μέχρι τέλους. Εκτός από το σινεμά και το θέατρο έκανε επιτυχίες και στην τηλεόραση, ενώ υπήρξε και βουλευτής επικρατείας του ΚΚΕ, το οποίο αγάπησε χωρίς αστερίσκους. Ωστόσο παρά την πολυποίκιλη δράση του κάτι μου λέει πως στο λαϊκό υποσυνείδητο κι ο Καζάκος ήταν πάντα ένας εκπρόσωπος των 60ς – όχι απλά ένας καλλιτέχνης εκείνης της δεκαετίας, αλλά κάποιος που κουβαλούσε όλη εκείνη την εποχή στο βλέμμα του. Την αυστηρότητα της, αλλά και την πίστη ότι έρχεται ένα καλύτερο αύριο, αρκεί να βρούμε το δρόμο.
Ο Νίκος Πορτοκάλογλου έγραφε κάποτε με λίγο παράπονο ότι όσοι βρήκαν στα ΄60 τη λάμψη «καθάρισαν». Με τη φυγή της Ειρήνης Παππά και του Κώστα Καζάκου έφυγε λίγη από τη λάμψη των 60’ς. Η δυνάμωσε. Πραγματικά δεν το ξέρω…
