Χθες σε πολλές περιοχές της Βορείου Ελλάδα χιόνισε: δεν θυμάμαι άλλη χρονιά τόσο χιόνι Απρίλη μήνα. Και φυσικά δεν χιόνισε μόνο στη χώρα μας. Εριξα μια ματιά από περιέργεια και είδα ότι το συγκεκριμένο βαρομετρικό χαμηλό χτύπησε και την Τουρκιά (περισσότερο), αλλά κι όλα τα Βαλκάνια. Άλλο ένα μικρό σημάδι από αυτά που φωνάζουν πως ο κόσμος μας καταστρέφεται. Το μεγάλο βέβαια σημάδι είναι ο φονικός ιός.

Η νέα επιδείνωσή

Τελευταία κοιτάζω ολοένα και περισσότερο τα επιστημονικά δελτία που αφορούν την κλιματική αλλαγή. Ένα ακόμα, αρκετά δυσοίωνο, κυκλοφόρησε στις αρχές της εβδομάδας για να μας ενημερώσει ότι η Ανταρκτική είναι περισσότερο ζεστή από ποτέ. Στην ιστορία ποτέ δεν έχουν καταγραφεί θερμοκρασίες τόσο μεγάλες εκεί: οι επιστήμονες δεν φοβούνται απλά για τη μακροπρόθεσμη ζημιά που τα οικοσυστήματα του πλανήτη μας μπορεί να πάθουν, αλλά έχουν πλέον την βεβαιότητα πως αν συνεχιστεί αυτό κάτι πολύ κακό θα συμβεί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει άλλωστε και στον άλλο πόλο: στην Αρκτική, τα έξι τελευταία χρόνια, έχουμε μικρή αλλά σταθερή αύξηση της θερμοκρασίας κάθε μήνα! Διαβάζω ότι στα νησιά Svalbard, η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας ήταν περίπου 10 βαθμοί Κελσίου: μια από τις μεγαλύτερες στον πλανήτη.

Στην Ανταρκτική, στον ερευνητικό σταθμό της Αυστραλίας στο Κέισι, η θερμοκρασία ανέβηκε σε πρωτοφανή επίπεδα από τις 23 έως τις 26 Ιανουαρίου - τόσο πολύ ανέβηκε αυτές τις τέσσερις ημέρες ώστε οι επιστήμονες μίλησαν για «ένα εξαιρετικό κύμα καύσωνα». Στον ερευνητικό σταθμό του Κέισι η μέγιστη θερμοκρασία ήταν στις 24 Ιανουαρίου 9,2 βαθμοί κελσίου, σχεδόν 7 βαθμοί περισσότερο από τον εποχιακό μέσο όρο. Το επόμενο πρωί, το θερμόμετρο ανέβηκε άλλους 2,5 βαθμούς: μιλάμε για πρωτοφανή πράγματα.

Αυτή η ανησυχητική μελέτη μόλις δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Global Change Biology, ένα επιστημονικό περιοδικό που ασχολείται με τις συνέπειες της διαταραχής του κλίματος στα βιολογικά συστήματα. Οι συγγραφείς, που είναι φυσικά επιστήμονες και ερευνητές της Αυστραλιανής Ανταρκτικής, περιγράφουν την επίδραση αυτών των θερμοκρασιών ρεκόρ στα πολικά οικοσυστήματα παραστατικότατα. «Στην Ανταρκτική, όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει», γράφουν «καταγράφονται μικρές πλημμύρες». «Οι πλημμύρες τήξης μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερη ανάπτυξη και αναπαραγωγή βρύων, λειχήνων, μικροβίων και ιών: η θερμική καταπόνηση θα μπορούσε να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στο πολικό περιβάλλον, αλλά και σταθερή ανάπτυξη νέων μικροβίων». Σκεφτόμουν ότι απλά έχουμε οδηγήσει ένα πλανήτη στην αυτοκαταστροφή.

Η προφητεία του Contagion

Μέχρι την επίθεση του κορωνοϊού όλα αυτά τους περισσότερους ελάχιστα μας απασχολούσαν – δεν είναι ότι δεν ξέραμε, είναι ότι δεν θέλαμε να ξέρουμε. Τα επιστημονικά άρθρα μας φαινόταν βαρετά και γεμάτα υπερβολές. Οποιος για αυτά μιλούσε (είτε ήταν η Γκρέτα είτε ο Μπιλ Γκέιτζ) δεν ήταν παρά ένας ακόμα καταστροφολόγος. Κοροϊδεύαμε παρατηρήσεις που είχαν να κάνουν με το φαινόμενο του θερμοκηπίου λέγοντας εξυπνάδες του τύπου «ναι, αλλά εδώ φέτος κάνει περισσότερο κρύο». Ό,τι δεν ακουμπούσε την καθημερινότητα μας ήταν ασήμαντο: κανείς μας ποτέ δεν προβληματίστηκε για τον Σαρς ή τον Εμπολα γιατί η δράση τους δεν μας άγγιξε. Κι ότι δεν μας αγγίζει μάθαμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει. Λειώνουν οι πάγοι. Ε και;

Ακόμα και ότι μας έδινε ερεθίσματα για προβληματισμό το αφήναμε κατά μέρους γιατί θέλαμε να ζούμε στο θερμοκήπιό μας – εμείς είμαστε το πραγματικό φαινόμενο του θερμοκηπίου. Βλέπω για παράδειγμα τι γίνεται αυτό τον καιρό στον κόσμο ολόκληρο με την ταινία Contagion: είναι η ταινία που ειδικά η Ευρώπη είδε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τις τελευταίες μέρες. Είναι λογικό ότι όλοι την είδαν σαν κάτι προφητικό. Στην ταινία η Μπεθ Έμχοφ (που την υποδύεται η Γκουίνεθ Πάλτροου) επιστρέφει στη Μινεάπολη από ένα επαγγελματικό ταξίδι στο Χονγκ-Κονγκ. Νοιώθει άσχημα και πιστεύει πως αυτό  οφείλεται στο τζετ-λάγκ – αλλά υποτροπιάζει. Δυο ημέρες αργότερα βρίσκεται στην εντατική, ενώ οι γιατροί λένε στον σοκαρισμένο σύζυγό της (τον Ματ Ντέιμον) ότι δεν ξέρουν τι συμβαίνει. Πολύ σύντομα σε όλο τον πλανήτη άνθρωποι αρχίζουν να εκδηλώνουν τα ίδια συμπτώματα: έντονο βήχα και πυρετό, σπασμούς κι εγκεφαλική αιμορραγία. Στη Μινεάπολη, στο Σικάγο, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στο Τόκιο και στο Χονγκ-Κονγκ τα κρούσματα αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο: ένα, δυο, τέσσερα, δεκαέξι, εκατό, εκατοντάδες, χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες κτλ. Το 2011 που η ταινία βγήκε έκοψε όμως ελάχιστα εισιτήρια, δεν προκάλεσε καμία συζήτηση, δεν ασχολήθηκε κανείς με το μήνυμα της – οι κριτικοί την βρήκαν μέτρια, οι θεατές κουραστική. Ποιος άλλωστε θέλει να ακούει δυσάρεστες προβλέψεις. Τους θεωρούσαμε όλους Κασσάνδρες και είχαμε ήσυχοι την συνείδησή μας. Δεν εξαιρώ τον εαυτό μου.

Οι γνωστοί λίγοι

H λύση είναι πάντα η πρόληψη, αλλα αυτή απαιτεί συνείδηση. Ποιος τα προηγούμενα χρόνια θα πλήρωνε μετά χαράς ένα ειδικό φόρο για την ιατρική έρευνα; Νομίζω στην συντριπτική πλειοψηφία τους όλοι θα γκρίνιαζαν. Ποιος θα διαδήλωνε για το περιβάλλον; Οι γνωστοί λίγοι. Ενας λόγος που καθόμαστε ήσυχοι στα σπίτια μας, εκτός από το φόβο και την διάθεση να βοηθήσουμε να σταματήσει η πανδημία, είναι και ότι κατά βάθος το ξέραμε πως κάτι κακό θα συμβεί. Οι πιο πολλοί δεν πέσαμε καθόλου μα καθόλου από τα σύννεφα. Μια ελάχιστη γνώση της ιστορίας σου επιτρέπει άλλωστε κάτι να έχεις ακούσει για την πανώλη ή την ισπανική γρίπη που ξεκλήρισαν κόσμο – αν έχεις απλά διαβάσεις λίγο Θουκιδίδη γνωρίζεις πως και ο λοιμός που κατέστρεψε την Αρχαία Αθήνα προκαλώντας το θάνατο και του Περικλή, ήταν μια μολυσματική ασθένεια: όποιος διαβάσει τα σχετικά κείμενα του Θουκιδίδη θα γελάσει πικρά ανακαλύπτοντας ότι και τότε η οδηγία ήταν να μείνουν όλοι σπίτι. Αλλά  οι μεγάλες επιδημίες αυτές χτύπησαν ανθρώπους που δεν γνώριζαν: εμείς ξέραμε κι απλά δεν θέλαμε να ακούσουμε.  

Η σχολική παιδεία δεν δημιουργεί οικολογική συνείδηση – τουλάχιστον στην Ελλάδα: το δέχομαι και πρέπει και για αυτό κάτι να κάνουμε όταν η περιπέτεια ολοκληρωθεί. Αλλά η γνώση γενικά δεν μας λείπει. Οι επιστήμονες χρόνια τώρα προειδοποιούν για πολλά και πολλές από τις προειδοποιήσεις τους δίνουν βάση για μυθιστορήματα, τραγούδια, τηλεοπτικές σειρές, φυσικά και ταινίες: είμαστε βομβαρδισμένοι από πληροφορίες, απλά δεν θέλαμε να τις πάρουμε στα σοβαρά. Το Contagion είναι μια ωραία απόδειξη: ήταν ανατριχιαστικό προφητικό κι όμως το σνομπάραμε κι εμείς και όσοι μας κυβερνούν και τρέχουν πίσω από τα θέλω μας. Όλα αυτά τα χρόνια μάθαμε να αγνοούμε τα ανησυχητικά μηνύματα και να λέμε «αυτά δεν γίνονται». Όλα τελικά γίνονται.

Πιστεύω πλέον ότι όχι μόνο θα έχουμε σύντομα τεράστια προβλήματα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, την οποία επίσης συνεχίζουμε να υποτιμάμε, αλλά εντός ολίγου θα ρθουν και εξωγήινοι – ελπίζω με καλές διαθέσεις. Και το λέω σοβαρά.