Όταν έφτανε η εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου μου άρεσε να κατεβαίνω με φίλους στη Δημητσάνα και να κάνω βόλτες στα Κωλοκοτρωνέικα. Ο τόπος έχει ακόμα και σήμερα φύση επαναστατική – όποιος δεν έχει περπατήσει στα Λαγκάδια, στη Στεμνίτσα, στο Ζιγοβίτσι, στην Ελάτη, στη Νεστάνι, στην Καρύταινα χάνει πραγματικά. Μόνο εκεί μπορείς ακόμα να καταλάβεις κομμάτι την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, της οποίας την επέτειο των διακοσίων χρόνων γιορτάζουμε σήμερα. Εκεί, στην καρδιά του Μωριά, καταλαβαίνεις γιατί ξεσηκώθηκαν οι Ελληνες. Γιατί στη σκιά του Μαίναλου ακόμα και σήμερα ο αέρας σου ψιθυρίζει τη θέληση για ελευθερία – τη λεφτεριά της απόλαυσής του. Οι Ελληνες ξεσηκώθηκαν για τον τόπο τους κι αν είσαι Ελληνας καταλαβαίνεις, γιατί αισθάνονταν πάντα τον τόπο αυτόν δικός τους και μόνο, ακόμα και στη σκλαβιά τους. Ο τόπος και οι Ελληνες είναι παλιότερος από την Ελλάδα μας, στην οποία ο ξεσηκωμός έδωσε κρατική υπόσταση. Εκεί στο Μωριά νοιώθεις ακόμα ότι ο τόπος είναι δικός σου γιατί σου ταιριάζει. Και σου ταιριάζει γιατί μόνο εσύ μπορείς να τον τιμάς και να τον χαίρεσαι.
Τα μυστικά του αγώνα
Σας μιλάω εκ πείρας: μην προσπαθείτε να καταλάβετε τους ήρωες του 1821 – δεν θα βγάλετε άκρη μαζί τους. Οταν ήμουν ακόμα δεκαοκτώ χρονών είχα αφιερώσει κάτι μήνες από τη ζωή μου για να μάθω τα ανδραγαθήματα των ηρώων της επανάστασης, παρακινημένος από το στίχο του Χριστιανόπουλου, που αναρωτιόταν με τη γλυκιά του ειρωνεία γιατί ο Μακρυγιάννης το τσάκισε το χέρι του. Παράτησα γρήγορα την έρευνα γιατί φούντωνε μέσα μου η απογοήτευση. Οι ήρωες, θυμόσοφοι και λεβέντες, ξεχωριστοί κι αγέρωχοι, είχαν όλοι και μια δεύτερη ζωή που σε οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι είναι καλύτερα να τους αφήσεις στην ησυχία τους. Άλλοι απαιτούσαν από το νεοσύστατο ελληνικό αποζημιώσεις και χρήματα, άλλοι πρωταγωνίστησαν σε εμφύλιους, άλλοι τυφλώθηκαν από τη ματαιοδοξία τους, άλλοι έκαναν σημαία τους την πίκρα τους – ευτυχώς όχι όλοι. Μια από τις πιο τραγικές μορφές του αγώνα, αλλά και πολύ εμβληματικός, ήταν ο περίφημος Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Πρωτοεπαναστάτης στην Αερόπολη, μέλος της πρώτης Εθνοσυνέλευσης, μεγάλος μαχητής, αλλά και ιντριγκαδόρος και πατέρας του ανθρώπου που σκότωσε τον Καποδίστρια – λατρεύτηκε, τιμήθηκε και φυλακίστηκε. Δεν ήθελα να ξέρω τέτοιες ιστορίες: άφησα τους Νικηταράδες να χορεύουν με το γιό της Αννας της Κομνηνής. Κι έμαθα να παρατηρώ τους συμβολισμούς της ομορφιάς του τοπίου, την Ελλάδα για την οποία όλοι αυτοί πολεμήσανε. Σε αυτή την Ελλάδα κρύβονται τα μυστικά του ξεσηκωμού και του αγώνα.
Κάτι από τη γοητεία του παράδεισου
Οι ιστορικοί λένε πως τα πρώτα τριάντα – σαράντα χρόνια της ιστορίας του ελληνικού κράτους που ξεκινά με την Επανάσταση μπορεί να δεις όλα όσα ακολούθησαν. Μεγαλειώδεις νίκες και καταθέσεις ψυχής. Συγκινητικές προσπάθειες, που υποχρέωσαν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη να στρέψει την προσοχή της εδώ. Γενναίες ρήξεις και απαιτήσεις για Σύνταγμα. Αγάπη για τον τόπο κι αγωνία για το μέλλον του. Αλλά μπορείς να δεις και εμφυλίους και ατελείωτες αντιπαραθέσεις. Και υποτέλεια. Και λαϊκισμούς της κακιάς ώρας. Και δάνεια και χρεοκοπίες και διχασμούς. Και ήττες εθνικές που κρύβονται κάτω από το μαξιλαράκι της εθνικής λήθης. Χαρά στον Ελληνα που ελληνοξεχνά, που λέει και το τραγούδι.
Είναι αλήθεια ότι το μέλλον μας ήταν προδιαγραμμένο; Πως η επανάσταση ήταν απλά το άνοιγμα του δρόμου προς ένα είδος εθνικής ατελείωτης πάλης με το χειρότερο εαυτό μας; Όχι δεν τα πιστεύω αυτά - κι όχι γιατί διακόσια χρόνια μετά αντέχουμε. Ο λόγος που διαφωνώ με αυτές τις μοιρολατρικές εκτιμήσεις έχει να κάνει με το ότι πολλές από τις εθνικές μας κρίσεις δεν είναι ούτε αποκλειστικά δικές μας, ούτε οφείλονται σε κάποιο κακό γονίδιο που μας ταλαιπωρεί, ούτε έχουν να κάνουν με ιστορικές αδυναμίες που μας καταδιώκουν και από τις οποίες δεν μπορούμε να ξεφύγουμε. Είναι απλά γνήσιες ελληνικές περιπέτειες, γεγονότα που διαδραματίζονται σε μια χώρα που έχει τοποθετηθεί παράξενα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Είναι μικρά κεφάλαια μια σύνθετης ιστορίας που είναι η δική μας ιστορία, η ιστορία που ακόμα και με τις πικρές της σελίδες μας ξεχωρίζει.
Δεν θα μπορούσαν ποτέ να ήταν όλα καλά σε αυτό τον μικρούλη τόπο για τον οποίο οι Ελληνες ξεσηκώθηκαν. Και δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι όλα άθλια σε ένα τόπο που αν τον περπατήσεις, καταλαβαίνεις πως κουβαλά κάτι από τη γοητεία του Παράδεισου.
Τύχη, ανεμελιά και τρέλα
Τι καταλαβαίνω εγώ; Ότι προσπαθώντας να ισορροπήσουμε μεταξύ μιας πραγματικότητας που κουβαλάμε στο μονίμως φορτωμένο από σκέψεις μυαλό μας και μιας ευλογημένης ομορφιάς που μας περιβάλει, είμαστε πάντα έτοιμοι για όλα γιατί δεν γίνεται αλλιώς. Γιατί είμαστε Ελληνες. Με ελαττώματα αλλά και καταβολές. Με ιστορία, αλλά και με βαρύ παρελθόν. Με απαιτήσεις που της γεννά η τύχη που έχουμε να ζούμε εδώ που ζούμε, αλλά και με ανεμελιά και με ροπή στο πανηγύρι και με ωραία τρέλα. Με προσφορά στον κόσμο, ίσως κομμάτι μεγαλύτερη από την προσφορά στον εαυτό μας.
Στα διακόσια χρόνια μετά τον ξεσηκωμό η Ελλάδα έδωσε στον κόσμο επιστήμονες αξιοζήλευτους. Λαμπρούς συνθέτες, νομπελίστες ποιητές, διανοούμενους και ήρωες, πολλούς ήρωες. Ξεκίνησε σαν μια σταλιά τόπος κατοικημένος από ανθρώπους που έψαχναν τον αυτοπροσδιορισμό τους στη βαλκανική γειτονιά κι έγινε μια ευρωπαϊκή χώρα, με τα καλά της και τα λάθη της. Αντιμετώπισε καταστροφές με δυσκολίες, αλλά σηκώθηκε και στάθηκε στα πόδια της. Διοργάνωσε τρεις Ολυμπιάδες, έγινε έμπνευση για να γραφτούν τραγούδια και ποιήματα, αγαπήθηκε από πολλούς που εδώ δεν γεννήθηκαν κι έγινε τόπος προορισμού για εκατομμύρια ανθρώπους που θεωρούν όνειρο ζωής να την επισκεφτούν: αυτό ίσως είναι και το πιο μεγάλο της κατόρθωμα. Η εξωστρέφεια της απλόχερης ομορφιάς της, η δύναμη της εικόνας της, ο τρόπος που ξυπνά στον ξένο την ανάγκη να τη γνωρίσει. Ενίοτε και να την κατακτήσει, πριν το βάλει στα πόδια μπλέκοντας με τους αληθινούς μοναδικούς αυτόχθονες ιδιοκτήτες της.
Διακόσια χρόνια μετά τον ξεσηκωμό είμαστε πατριώτες γιατί δίνουμε στον πατριωτισμό μας περιεχόμενο που έχει να κάνει περισσότερο με την ομορφιά του τόπου και λιγότερο με ιδεολογίες. Είμαστε πατριώτες γιατί ακόμα κι όταν από την Ελλάδα λείπουμε μας τραβά σαν μαγνήτης. Γιατί την κουβαλάμε παντού, με αρχαιότητες και ορθοδοξίες, στην καρδιά μας αλλά και στους γαλαξίες του μέλλοντος που θα μας βρει πάντα εδώ. Ωραίους και ανέμελους. Με το δικαίωμα να τσακωνόμαστε και να γλεντάμε. Και μεταξύ μας και με όποιον την τρέλα μας την γουστάρει και τη σέβεται.
Μην τσιμπάτε…
Και οι διχασμοί; Οι εμφύλιοι; Το γονίδιο της φυλής που μας οδηγεί στο να τρωγόμαστε μεταξύ μας, ακόμα κι εν καιρώ επαναστατικού μεγαλείου; Μην τσιμπάτε μωρέ. Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή χώρα που να μην αιματοκυλίστηκε σε εμφυλίους, να μην γνώρισε διχόνοιες και να μην πλήρωσε ακριβά πολιτικούς, αλλά και θρησκευτικούς διχασμούς, που εμείς τουλάχιστον ποτέ δεν είχαμε. Οι Γάλλοι, οι Ισπανοί, οι Ιταλοί, ακόμα και οι Φινλανδοί και οι Πολωνοί και οι Ρώσσοι αιματοκυλίστηκαν μεταξύ τους. Το Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε για χρόνια ενωμένο μόνο στη φαντασία των βασιλιάδων του, οι Ανατολικοευρωπαίοι ακόμα προσπαθούν να επουλώσουν πληγές, οι άλλοι Βαλκάνιοι πήραν τα όπλα για να σκοτωθούν μεταξύ γιατί δεν μιλούσαν ούτε καν την ίδια γλώσσα. Παντού έγινε ότι εδώ. Αλλά πουθενά δεν υπάρχει Μάνη, νησιά σαν πετραδάκια στέμματος, Δημητσάνα, Ολυμπος, Χαλκιδική, Ηπειρος, Πήλιο, Κρήτη, Θεσσαλονίκη ξημερώματα και βράχος της Ακρόπολης, που ακόμα τώρα αναδίδει φως.
Γιορτάζοντας σεμνά την επέτειο ας παραδεχτούμε ότι δεν είμαστε ούτε αιώνια δυστυχείς, ούτε καταραμένοι από τους Θεούς – άλλωστε ακόμα και Θεούς έχουμε φτιάξει. Είμαστε ανθεκτικοί, είμαστε ωραίοι, είμαστε κακομαθημένοι και καλομαθημένοι από την ομορφιά που μας περιβάλει, αυτήν που αποκαλούμε πατρίδα. Κι αυτήν γιορτάζουμε. Εμείς οι Ελληνες…
