Σε μια στιγμή που η ανθρωπότητα φλερτάρει με την κατάθλιψη δυο μεγάλες εφημερίδες, η ισπανική Marca και η γαλλική Εquipe, διάλεξαν να παρουσιάσουν την αναβολή των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο, την πιο μεγάλη αθλητική είδηση της χρονιάς, χρησιμοποιώντας ένα σκίτσο του Αστερίξ: την ωραία ιδέα τους την έδωσε η φυγή από τη ζωή του σχεδιαστή του, του μεγάλου Αλμπέρ Ουντερζό, που μας αποχαιρέτησε σε ηλικία 94 χρόνων. Η συμβολική αυτή κίνηση των εφημερίδων, αλλά και τα δεκάδες αφιερώματα στον Ουντερζό που έγιναν σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, μου δημιούργησαν ένα προβληματισμό για την επιτυχία, αλλά και την αντοχή του Αστερίξ, που πάνω από εξήντα χρόνια, έχει σημαδέψει την ευρωπαϊκή ποπ κουλούρα.
Διαφορετικές περιπτώσεις
Η μεγάλη διαδρομή του Αστερίξ προς τις καρδιές μας ξεκινά το 1959: στις 29 Οκτωβρίου στο περιοδικό Pilote εμφανίζεται η πρώτη του ιστορία, που έχει τίτλο «Αστερίξ, ο Γαλάτης» - όπως η μόδα της εποχής επιβάλει είναι σε συνέχειες. Όμως επί της ουσίας η ιστορία του Αστερίξ έχει ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, όταν οι δημιουργοί του ήρθαν στη ζωή, μεγάλωσαν και συναντήθηκαν. Εχει σημασία στην περίπτωσή τους το πώς μεγάλωσαν. Ο Ουντερζό ήταν παιδί μιας οικογένειας ιταλικής καταγωγής, γεννήθηκε στη Μάρμα, στη γαλλική επαρχεία, αλλά βρέθηκε πολύ μικρός στο Παρίσι, που έγινε το μεγάλο θερμοκήπιο του. Εκεί απέκτησε την αγάπη για τα κόμικ και το σχέδιο. «Στη ζωή μου έκανα αυτό και τίποτα άλλο» έχει πει σε μια συνέντευξή του: δεν είναι αλήθεια, αλλά δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα. Ο Ρενέ Γκοσινί είναι τελείως διαφορετική περίπτωση. Πολωνός και εβραίος, γεννημένος στο Παρίσι, γλύτωσε το Αουσβιτς όπου κατέληξαν έντεκα μέλη της οικογένειάς του γιατί ο πατέρας του έφυγε γρήγορα από την Ευρώπη για να δουλέψει ως μηχανικός στο Μπουένος Αϊρες. Πριν επιστρέψει στη Γαλλία το 1946, μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ο Γκοσινί επειδή έχασε το πατέρα του πολύ μικρός, έζησε στη Νέα Υόρκη σε ένα θείο του: εκεί γνώρισε τα κόμικς και η επιρροή του από την αμερικάνικη κουλτούρα τον βοήθησε αργότερα να δώσει ζωή στο Λούκι Λουκ. Με τον Ουντερζό συναντήθηκε στην αρχή της δεκαετίας του ’50, στις Βρυξέλλες, που ήταν η Μέκα των κόμικς της εποχής.
Οπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς ήταν δυο ολότελα διαφορετικοί άνθρωποι, οι οποίοι μάλιστα ζουν κι ένα τελείως διαφορετικό επαγγελματικό μομέντουμ, παρότι σχεδόν συνομήλικοι. Ο Ουντερζό, που έχει δουλέψει και σαν ρεπόρτερ, είναι ένας απλός σχεδιαστής – ζωγραφίζει ακόμα και κάρτες. Ο Γκοσινί, στα μόλις έξι χρόνια στη Γαλλία, έχει κάνει πράγματα που άλλοι κάνουν σε μια ζωή: έχει δώσει ζωή στο Λούκι Λουκ δουλεύοντας με τον Μορίς και έχει εμπνευστεί τις πρώτες ιστορίες του Μικρού Νικόλα. Κι έχει προλάβει ο αθεόφοβος να αποκτήσει και χρέη (!) αφού ένα φιλόδοξο σχέδιο του για έκδοση των ιστοριών του στην Αμερική έχει αποδειχτεί φιάσκο. Οι δυο τους συνεργάζονται αρχικά στην δημιουργία των ιστοριών του «Κουρσάρου Πιστολέτ», που κάνει καλή εντύπωση, αλλά όχι και μεγάλη επιτυχία. Αλλά δένουν καλά – τόσο που κάποια χρόνια αργότερα ένας Βέλγος επενδυτής, ο Πατρίκ Ντεντό, μέτοχος του Ράδιο Λουξεμβούργο τους φωνάζει και τους ζητά να δημιουργήσουν ένα περιοδικό για παιδιά, με ιστορίες κόμικς και διηγήματα, το οποίο ο ραδιοφωνικός του σταθμός θα διαφημίζει και θα έχει υπό την αιγίδα του. Έτσι δημιουργείται το Pilote, το πρώτο περιοδικό κόμικς που διευθύνουν σχεδιαστές. Κι εκεί γεννιέται ο Αστερίξ.
Ποπ κουλτούρα κι όχι μόνο
Γιατί σας διηγήθηκα όλη αυτή την ιστορία; Γιατί νομίζω ότι ο Αστερίξ ως δημιούργημα έχει πολύ από τις ζωές και τις ιδέες των δημιουργών του – εννοώ την ίδια την κοσμοθεωρία τους. Σε αυτό νομίζω βασίζεται η επιτυχία του: είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας δύο ικανότατων αλλά πολύ διαφορετικών ανθρώπων, που δημιούργησαν το δικό τους σύμπαν κάνοντας διαρκώς προσθέσεις, στη βάση μιας τίμιας συνεργασίας. Ο Γκοσινί, που ένοιωθε ότι είχε χάσει τον Λούκι Λουκ από τον σπουδαίο σχεδιαστή Μορίς, ήθελε αυτή τη φορά ένα ήρωα όχι μοναχικό, αλλά περισσότερο περίπλοκο, έτσι ώστε οι δικές του σεναριακές ιδέες να είναι το ίδιο απαραίτητες με το καλό σκίτσο – στο Λούκι Λουκ το σκίτσο έχει εμφανώς το πάνω χέρι. Ο Αστερίξ γεννιέται για να ταξιδέψει στον κόσμο – δεν περιορίζει την δράση του στο μικρό ανυπότακτο χωριό. Από ένα σημείο κι έπειτα το εύρημα της ψύχωσης του Καίσαρα, που προσπαθεί να κατακτήσει το μοναδικό χωριό της Γαλατίας που αντιστέκεται, πάει περίπατο: ο Αστερίξ μοιάζει να είναι αυτός που κάνει επίθεση στους Ρωμαίους τρέχοντας σε όλη την Ευρώπη κι όπου τον χρειάζονται.
Ο Γκοσινί μελετά και σαρκάζει τα στερεότυπα των Ευρωπαίων και της κάθε χώρας, προσθέτει διαρκώς νέους χαρακτήρες, αλλά εξελίσσει και τους βασικούς: ο Οβελίξ συνάντησε τον Ιντεφίξ στον Γύρο της Γαλατίας π.χ. Συγχρόνως προσθέτει στις ιστορίες χαρακτήρες από την τρέχουσα πραγματικότητα – εμφανίζονται ο Σον Κόνερι, οι Μπιτλς, ο Κερκ Ντάγκλας, ο Ζαν Γκαμπέν, ακόμα και ο Μουσολίνι και ο Σιράκ! Όμως στο σύμπαν αυτό η παρουσία του Ουντερζό είναι καταλυτική. Ο Γκοσινί, επηρεασμένος από τον Γουόλτ Ντίσνεϊ, θέλει αρχικά ένα Αστερίξ μικροκαμωμένο και αδύναμο, που να χρησιμοποιεί μόνο το μυαλό του για να λύσει προβλήματα – μια γαλλική εκδοχή του Μίκυ Μάους με λίγο από Ηρακλή Πουαρό. Ο Ουντερζό προσθέτει την λεπτομέρεια του μαγικού ζωμού, που αλλάζει την ιστορία δραστικά, αλλά κυρίως οραματίζεται τον Οβελίξ, που είναι πανίσχυρος, αλλά αγαθός. Χωρίς αυτόν τίποτα δεν θα ήταν ίδιο. Αλλά είναι όλα αυτά ο λόγος της επιτυχίας;
Αναζητώντας τους λόγους
Οι Γάλλοι λένε ότι ο πραγματικός λόγος της επιτυχίας είναι ότι οι δυο ήρωες συνθέτουν τρόπο τινά τα προτερήματα του λαού τους: ο Αστερίξ είναι πανέξυπνος, δαιμόνιος, οργανωτικός και λάτρης της περιπέτειας, ο Οβελίξ είναι καλοκάγαθος, δουλευταράς, χαζούλης και ερωτιάρης. Η άποψή τους είναι κομμάτι εγωκεντρική – αν το κόμικ ήταν τόσο πολύ γαλλοκεντρικό δεν θα έκανε τόσο μεγάλη επιτυχία. Πολλοί μελετητές αποδίδουν την επιτυχία στις συζητήσεις που κατά καιρούς έχει προκαλέσει. Οι περιπέτειες του Αστερίξ την δεκαετία του ’70 είχαν κατηγορηθεί για εθνικιστικό σοβινισμό – ακόμα και η προβολή των στερεοτύπων των λαών ενοχλούσε τον αριστερό διεθνισμό. Χρόνια αργότερα, επειδή οι εποχές αλλάζουν ο Αστερίξ αγαπήθηκε σαν σύμβολο ανυπακοής και αντίστασης. Όλα αυτά όμως είναι «τραβηγμένα» από τα μαλλιά, ήρθαν μετά την επιτυχία και αφορούν τον κόσμο των μεγάλων. Αν ο Αστερίξ γράφει υπέροχα στις παιδιές καρδιές νομίζω γιατί είναι ένας ύμνος στην φιλία – κυρίως στην αντρική φιλία. Οι περιπέτειές του Αστερίξ και του Οβελίξ είναι οι περιπέτειες δυο διαφορετικών τύπων που είναι φίλοι χωρίς ερωτηματικά και χωρίς εξηγήσεις. Είναι δυο τύποι που γυρνάνε τον κόσμο έχοντας την βεβαιότητα ότι μπορούν να στηριχθούν ο ένας στον άλλο, όταν υπάρχει ανάγκη – τι άλλωστε κάνουν οι φίλοι.
Στη βάση τους τα άλμπουμ του Αστερίξ περιέχουν τις περιπέτειες των δημιουργών του, που παρά τις διαφορές τους παρέμειναν φίλοι. Ο Γκοσινί το 1968 δέχτηκε επίθεση από συναδέρφους του που τον κατηγόρησαν ότι είχε μετατρέψει το Pilote σε τσιφλίκι του και τους έκοβε τα φτερά. Αργότερα παραιτήθηκε κι ο Ουντερζό τον συνόδευσε. Οι δυο τους δεν είχαν καν τον ίδιο θάνατο: ο Γκοσινί έφυγε νεότατος και μάλιστα ο λόγος του θανάτου του παραμένει ένα είδος ιατρικού μυστηρίου – μπήκε στο νοσοκομείο για μια μπανάλ εξέταση και δεν βγήκε ποτέ, στη Γαλλία υπάρχει ο όρος «θάνατος σαν του Γκοσινί). Ο Ουντερζό, που επιτηρούσε τις νέες εκδόσεις του Αστερίξ μέχρι τώρα, έφυγε πριν δυο μέρες. Ο Αστερίξ και ο Οβελίξ, όμως, δε θα φύγουν ποτέ. Θα είναι εδώ για πάντα.
