Είναι απίστευτο πόσοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ασχολήθηκαν με το περίφημο χαστούκι του Γουίλ Σμίθ στον Κρις Ροκ – με αυτό το απίθανο, δηλαδή, περιστατικό που σημάδεψε την εφετινή τελετή των Οσκαρ. Το παράδοξο, εν προκειμένω, είναι ότι όλο αυτό το κύμα τοποθετήσεων προέκυψε σε μια στιγμή που η ανθρωπότητα έχει σαφώς μεγαλύτερα προβλήματα – από την άλλη ίσως όλοι μας να ψάχνουμε τέτοιες ασήμαντες, αλλά θεαματικές, μικροϊστορίες για να ελαφρύνουμε την καρδιά μας από το βάρος του ζοφού των ημερών.
Όπως και να ‘χει για μια τουλάχιστον μέρα ο κόσμος βρήκε θέμα να ασχοληθεί: η τοποθέτηση στην ερώτηση «τον δέρνεις ή δεν τον δέρνεις όταν πειράζει τη γυναίκα σου» ξύπνησε λογιών λογιών ένστικτα γιατί η απάντηση δεν μπορεί να είναι παρά «ναι» ή «όχι» - στον κόσμο αρέσουν οι απλές απαντήσεις. Στην προκειμένη περίπτωση ομολογώ ότι από κάποιες απαντήσεις φίλων μου αιφνιδιάστηκα: άνθρωποι που δεν υποπτευόμουν ότι θα ευλογούσαν βιαιότητες είπαν «να αγιάσει το χέρι του Γουίλ Σμιθ» κι άλλοι που ποτέ δεν περίμενα πως θα ένοιωθαν σοκαρισμένοι από μια τέτοια πράξη αυθόρμητης (;) έκφρασης αποτροπιασμού δήλωναν την αποστροφή τους για κάτι που μοιάζει και είναι αυτοδικία. Κι έχει πλάκα ότι όλοι συντάχθηκαν αυτόματα σε δυο στρατόπεδα: πήραν θέση ακόμα κι όσοι υποπτεύονται πως το πράγμα ήταν στημένο. Και μάλιστα αιτιολογώντας την με ένα κάποιο φανατισμό: στις ΗΠΑ πχ από τη μια υπάρχουν αυτοί που υπερασπίζονται τον Γουίλ Σμιθ (κάνοντας μάλιστα γνωστές ένα πλήθος από λεπτομέρειες για την οικογενειακή ζωή του και τις περιπέτειες υγείας της γυναίκας του που ο Ροκ δεν σεβάστηκε) κι από την άλλη υπάρχουν πολλοί που ζητάνε μέχρι και να αφαιρεθεί το Οσκαρ από τον πρώην «πρίγκιπα του Μπελέρ» για να μάθει να φέρεται.
Δίκιο κι άδικο
Εκανε καλά ή δεν έκανε καλά ο Γουίλ Σμιθ; Ομολογώ ότι κι εγώ προβληματίστηκα αφού μάλιστα άκουσα και τις δυο πλευρές. Αυτοί που ισχυρίζονται ότι έκανε καλά προβάλουν δυο σημαντικά επιχειρήματα. Το πρώτο είναι ότι ένας άνδρας είναι περίπου υποχρεωμένος να προστατέψει με κάθε τρόπο μια γυναίκα που λοιδορείται – πόσο μάλλον, όταν αυτή είναι η σύντροφός του. Ολοι επικαλούνται ένα κώδικα ανδρικής τιμής και όλοι λένε μπράβο στον ηθοποιό που τον τίμησε. Λένε επίσης και κάτι άλλο που βρήκα περισσότερο ενδιαφέρον: ότι επιτέλους κάποιος αντέδρασε μόνος του (και δημόσια) σε μια απρέπεια χωρίς να περιμένει να καθαρίσει για χάρη του ο συνηθισμένος χορός των εισαγγελέων των Social Media και χωρίς να έχει ανάγκη την παρέμβαση κάποιου επαγγελματικού συνδικάτου ηθικολόγων που θα αναλάβει να αποδώσει συνδικαλιστική δικαιοσύνη με διαγραφές, ψηφίσματα, καταδικαστικές αναρτήσεις κτλ.
Όμως τα δίκια τους έχουν και όσοι τη χειροδικία την καταδίκασαν. Αυτοί με την σειρά τους δεν περιορίζονται στο να επισημάνουν πως καμία πράξη βιαιότητας δεν δικαιολογείται, αλλά τονίζουν και δυο ακόμα πράγματα που δεν μπορούμε να μην λάβουμε υπόψιν μας. Το πρώτο ότι όσο αποτυχημένη και να είναι μια χιουμοριστική ατάκα, η ανοχή απέναντι σε αυτή είναι κανόνας: η σάτιρα, όσο πικρή κι αν είναι, λένε, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με χαστούκια. Το δεύτερο που τονίζουν είναι πως αν όλοι είχαν την συμπεριφορά του Γουιλ Σμιθ τότε σε κάθε απονομή θα πρεπε να μετατρέπεται το θέατρο σε ρινγκ και τελετάρχης να είναι ο Μάικ Τάισον: σε όλες τις απονομές υπάρχουν άκομψα αστεία και σε αυτά, λένε, πρέπει κάποιος να απαντά επιστρατεύοντας την δική του ειρωνεία – κάτι που δεν απαγορεύεται.
Τα ακούω όλα και τα δέχομαι. Πλην όμως δίκιο κι άδικο δεν υπάρχει.
Η ευθύνη των πράξεων
Η αντίδραση του Γουιλ Σμιθ ήταν μια δική του προσωπική αντίδραση: σε καμία περίπτωση δεν είναι κανόνας ώστε να χρειάζεται υπεράσπιση. Από την άλλη κι αν ο ηθοποιός δεν έκανε τίποτα και χασκογελούσε ακούγοντας τον Ροκ να μιλά ειρωνικά για την γυναίκα του και πάλι δεν θα ήταν απαραίτητα άξιος συγχαρητηρίων για την όποια ανοχή του. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι σε κάθε περίπτωση η όποια αντίδραση είναι τόσο αυστηρά προσωπική, ώστε το να δημιουργούνται στρατοί υποστηρικτών πίσω από αυτή είναι κωμικό. Ο καθένας αντιδρά όπως θέλει κι αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων του: το πώς αυτές κρίνονται μικρή σημασία έχει. Αν στην ιστορία αυτή η φασαρία των κρίσεων ξεπέρασε τη φασαρία του ίδιου του περιστατικού αυτό έγινε για ένα λόγο απλό: γιατί στην εποχή μας δεν μπορούμε να βλέπουμε τίποτα ως προσωπική επιλογή. Κάθε περιστατικό μάθαμε να το θεωρούμε λόγο στράτευσης. Και μάλιστα θέλουμε η δική μας θέση να είναι και θέση όλων: θα νιώθαμε τεράστια χαρά να την επιβάλαμε σε όσους διαφωνούν! Δεν το παραδεχόμαστε, αλλά όταν νιώθουμε την ανάγκη να πάρουμε θέση, επιθυμούμε βαθιά μέσα μας η όποια θέση μας να αναγνωριστεί από όλο τον πλανήτη ως ένα είδος απόλυτης αλήθειας.
Το «πρέπει όλοι να δέρνουμε όποιον θεωρούμε πως μας ενοχλεί» είναι εξίσου κωμικό (και τραγικό…) με το «πρέπει να ανεχόμαστε τα πάντα». Η όποια κωμικότητα των συγκεκριμένων φράσεων χάνεται όταν αλλάζει το υποκείμενο: το «έκανε καλά ο Γουίλ Σμιθ» (ή το «δεν έκανε καλά ο Γουίλ Σμιθ») δεν είναι κωμικό, διότι έχουμε να κάνουμε με την αντίδραση ενός και μόνο ανθρώπου. Αλλά αυτό δεν μας αρέσει: ο σκοπός είναι να γενικολογούμε ώστε να βρίσκουμε λόγους για να κλεινόμαστε στα ωραία μας στρατόπεδα. Να είμαστε μια μεγάλη παρέα διότι συμφωνούμε. Εστω και για πράξεις άλλων, που ανάθεμα κι αν γνωρίζουμε γιατί έκαναν ό,τι έκαναν.
Τι μας αρέσει
Ας σκεφτούμε τα εξής απλά. Ποιος από όσους χαρακτηρίζει τον Γουίλ Σμιθ «αρσενικό παλιάς κοπής» τον ξέρει πραγματικά; Νομίζω κανείς. Ποιος μπορεί να είναι βέβαιος πως δεν είναι ένας ψυχάκιας ή ένας τρελάρας που ήταν σε κατάσταση ευθυμίας; Και πάλι κανείς. Θα είχαν άραγε την ίδια άποψη για το ορθό της πράξης του όσοι την υποστηρίζουν, αν μάθαιναν πως ήταν «φτιαγμένος» κι ανίκανος να χρησιμοποιήσει τη λογική του; Και θα τον καταδίκαζαν εξίσου όσοι τον καταδικάζουν αν μάθαιναν πως την προηγούμενη μέρα η γυναίκα του έκανε εξετάσεις για τα χρόνια ιατρικά της προβλήματα κι αυτές τον τρόμαξαν; Ειλικρινά δεν το ξέρω.
Αυτό που ξέρω είναι ότι μας αρέσει ολοένα και περισσότερο να διχαζόμαστε και να «φαγωνόμαστε» για όλα. Μπορούμε άνετα να καυγαδίζουμε για τον Γουίλ Σμιθ ή για την συναυλία των καλλιτεχνών στα Προπύλαια, για το αν πρέπει να μιλήσει στη Βουλή ο Ζελίνσκι ή για το αν πρέπει να γίνει ή όχι γήπεδο στο Βοτανικό. Στη ζωή μας δεν έχει σημασία τίποτα πέρα από τη χαρά του καυγά με τους άλλους τους οποίους με κάποιο τρόπο έχουμε καταγράψει ως εχθρούς στο κεφάλι μας. Αν αύριο ο Γουίλ Σμιθ αυτόμαστιγωνόταν δημόσια και ζητούσε συγνώμη για την πράξη του κλαίγοντας, θα τον αποθέωναν όσοι τον κατέκριναν και θα τον έβριζαν όσοι τον αποθέωναν. Σε κάθε περίπτωση αυτό θα συνέβαινε για να μπορούν όλοι αυτοί να συνεχίσουν να τσακώνονται μεταξύ τους.
Α, και κάτι τελευταίο. Στα παλιάς κοπής αρσενικό που χάρηκαν με το χαστούκι θα πρότεινα να ρωτήσουν τα κορίτσια τους το αν θα ήθελαν να κάνουν κάτι τέτοιο για χάρη τους: θα διαπιστώσουν πως τα κορίτσια αυτά δεν τα εκτιμούν πια. Και στους άλλους, που απαιτούν να έχουμε όλοι για ό,τι κι αν μας συμβαίνει συμπεριφορά μικρών λόρδων (ή πρωτοχριστιανών που γυρίζουν το μάγουλο), θα πρότεινα να θυμηθούν το πόσο άβολα αισθάνθηκαν κάποτε, όχι μόνο όταν είδαν τον Κασιδιάρη να χτυπά την Λιάνα Κανέλη, αλλά και για το γεγονός ότι όλοι οι παρόντες στο περιστατικό αντέδρασαν σαν κότες….
