Ο «Μπάλλος» πέρασε αφήνοντας πίσω ένα νεκρό, πολλές καταστροφές και την εικόνα μιας χώρας στην οποία τα λεωφορεία μετατρέπονται σε υποβρύχια επειδή στην πρωτεύουσά της έβρεξε λίγο παραπάνω από όσο συνήθως. Δεν είμασταν λίγα εμείς τα μεγάλα παιδιά που θυμηθήκαμε το παλιό εκείνο ποδοσφαιρικό σύνθημα «μια βροχή θα σας σώσει»: αυτή τη φορά η βροχή κόντεψε να μας πνίξει μεσημεριάτικα στην παραλιακή.
Κάθε φορά που προκύπτει μια θεομηνία, όσο και αν έχει βρεθεί η υπαρκτή αλλά και συνάμα υπερβολική δικαιολογία της κλιματικής αλλαγής το πικρό συμπέρασμα είναι ότι γλυτώνουμε τα χειρότερα από την καλή μας την τύχη. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στο σύνολο της χώρας έχουν να διηγηθούν ιστορίες καταστροφών και μεγάλων κινδύνων. Μεγαλώνει ολοένα και πιο πολύ η ίδια η αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας του Κράτους κι αυτό είναι κακό σημάδι.
Αφήνοντας στην άκρη τις θεομηνίες μπορεί κανείς να δει τη δυσπιστία λίγο πολύ όλων για την εφαρμογή των υγειονομικών ελέγχων π.χ. Μόλις χειμωνιάσει ποιος θα κάνει ελέγχους στα εστιατόρια ή στα καφέ για να δει τι συμβαίνει με την τήρηση των μέτρων για τους ανεμβολιάστους; Γενικά στην ελληνική κοινωνία γιγαντώνεται η βεβαιότητα πως τα μέτρα και οι νόμοι είναι κάτι σαν δικαιολογίες της όποιας κυβερνητικής εξουσίας: είναι ο απλούστερος τρόπος για να δείξει πως κάτι κάνει. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για την αντιμετώπιση της πανδημίας ή των θεομηνιών. Ισχύει γενικά.
Υπάρχει μια καθολική πλέον αναντιστοιχία ανάμεσα στο τι πιστεύουν οι πολιτικοί και στο τι πιστεύουν οι απλοί άνθρωποι σε ό,τι έχει να κάνει με την αντιμετώπιση, όχι μόνο των μεγάλων κρίσεων, αλλά και των απλών προβλημάτων. Οι πολιτικοί είναι εκ του ρόλους τους υποχρεωμένοι να πιστεύουν πως με νόμους, διατάξεις, μέτρα κτλ μπορεί να διορθώσουν τα πάντα. Ο κόσμος, από τη μεριά του, ολοένα και πιο πολύ πιστεύει πως τα μόνο προβλήματα που μπορεί να λυθούν είναι αυτά που ο καθένας μας μπορεί να λύσει μόνος του. Οτιδήποτε ξεπερνά τις όποιες δυνατότητες του καθενός μας παραμένει άλυτο, ίσως γιατί οι πολιτικοί μας έχουν ταυτίσει τις λύσεις με την νομοθετική εξουσία τους κι όχι με την πρακτική παρέμβαση. Που είναι κάτι άλλο.
Υπάρχει ένα δεδομένο: διαιωνίζονται προβλήματα, παρόλο που συνεχώς το κράτος μας νομοθετεί ή ανακοινώνει μέτρα. Κανένας νόμος όμως ποτέ δεν σταμάτησε τις πυρκαγιές ή τις πλημμύρες. Στην περίπτωση των πυρκαγιών όσο και να αλλάζουν οι αρμοδιότητες των υπηρεσιών κι όσο κι αν αλλάζουν προς το σκληρότερο οι προβλεπόμενες ποινές για τους εμπρηστές π.χ, το πρόβλημα κάθε καλοκαίρι παραμένει – το καλοκαίρι που μας πέρασε γιγαντώθηκε. Κάθε φορά δε που μια πόλη πλημμυρίζει ακούμε για «βουλωμένα φρεάτια» ή «για αποχετευτικά συστήματα που λείπουν» ακόμα και από δρόμους που έχουν μόλις παραδοθεί. Όλα αυτά κανένας νόμος δεν τα διορθώνει όπως κανένας νόμος δεν μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού: οι ροές θα εξαρτιόνται πάντα από το τι θα συμβεί στη Συρία ή στο Αφγανιστάν κι όχι από την ελληνική νομοθεσία. Κανένας νόμος δεν κατάφερε ποτέ να αντιμετωπίσει την ανεργία: όταν αυτή γιγαντώνεται ο λόγος της γιγάντωσής της σχετίζεται με το φρακάρισμα της οικονομίας κι όχι με την έλλειψη νόμων. Κανένα μέτρο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα ή τα προβλήματα που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή. Αν υπήρχαν τέτοια μέτρα θα τα είχαν υιοθετήσει όλες σχεδόν οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Παλιά λέγαμε ότι το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη των νόμων, αλλά η αδυναμία στην εφαρμογή τους. Τώρα έχουμε πάει ένα ακόμα βήμα πιο πέρα: πιστεύουμε πως το όποιο νομοθέτημα δεν είναι παρά μια προσπάθεια να δείξουν οι κυβερνώντες πως κάτι κάνουν – στην πραγματικότητα ούτε οι ίδιοι οι πολιτικοί δεν πιστεύουν στην εφαρμογή όσων ψηφίζουν. Πριν μερικές εβδομάδες ο Υπουργός Επικρατείας κ. Ακης Σκέρτσος είπε, μέσες άκρες, ότι δεν μπορεί να περιμένουμε από την κυβέρνηση αυταρχικούς χειρισμούς στην αντιμετώπιση μιας κρίσης υγειονομικής. Αναρωτιόμουν αν υπάρχει τίποτα πιο αυταρχικό από το lockdown, την απαγόρευση της κυκλοφορίας μετά τις 9 το βράδυ, την απαγόρευση μετακινήσεων από πόλη σε πόλη κτλ. Και μετά σκέφτηκα πως ο Υπουργός έχει δίκιο: ακόμα και τα αυταρχικότερα των μέτρων που πάρθηκαν μόνοι μας τα εφαρμόσαμε – η κυβέρνηση απλά παρακολουθούσε. Μάλιστα υπήρξαμε τόσο αποκλειστικά υπεύθυνοι για την εφαρμογή τους, που την πρώτη φορά τα ίδια ακριβώς μέτρα τα σεβαστήκαμε και τη δεύτερη απλά τα κοροϊδεύαμε. Κι αν μας ζητούσαν να τα εφαρμόσουμε τρίτη φορά θα τα εξευτελίζαμε: κάθε πλατεία και κορωνοπάρτι, κάθε σπίτι και γλέντι, κάθε πάρκο και συνωστισμός.
Οι κυβερνήσεις υπάρχουν φυσικά και για να νομοθετούν, αλλά όσο ο καιρός περνά οι πολιτικοί μας θυμίζουν ολοένα και περισσότερο τον Ρομπαξ που τρώει το καπέλο του. Πιστεύει κανείς πως θα εφαρμοστεί ο νόμος για την αστυνομία στα πανεπιστήμια; Ισως σε ένα παράλληλο σύμπαν.
Οι υποσχέσεις για νομοθετικές τομές είναι πλέον καθαρή ανεκδοτολογία: πόσοι δεν χαμογελάνε στην ανάμνηση της κατάργησης του μνημονίου «με ένα νόμο και ένα άρθρο;» Όσο μικρότερη γίνεται η επιδραστικότητα των πολιτικών στα ζητήματα της καθημερινής ζωής μας, τόσο μεγαλώνει η αγωνία τους να μας πείσουν ότι μπορούν να νομοθετούν για το οτιδήποτε: η νομοθετική τους ικανότητα είναι η μόνη τους δυνατότητα να πουλήσουν μαγικές λύσεις και υποσχέσεις. Νομίζω ότι πλέον κάνουν λάθος στο είδος των υποσχέσεων. Δεν χρειάζονται υγειονομικά μέτρα, ούτε «προγράμματα Θεσσαλονίκης», ούτε νόμοι για τα πανεπιστήμια κι άλλα πολλά ανεφάρμοστα: αν είναι να γίνει πανηγύρι υποσχέσεων, ας κρατήσουν οι χοροί της αληθινής υπερβολής. Μπορεί να υπάρξει επιτέλους η ψήφιση ενός νόμου που θα επιβάλει την αγάπη και την κατανόηση ανάμεσα σε όλους μας. Μπορεί να προκύψει ένας νόμος που θα καταργεί όχι απλά τα φορολογικά μέτρα, αλλά και ασθένειες ανίατες. Μπορεί με λίγη φαντασία να υπάρξει μια νομοθετική ρύθμιση που να επιβάλει την ευτυχία του καθενός μας ως ένα είδος ύψιστου συνταγματικού δικαιώματος: για αυτή θα δεσμεύεται το ίδιο το Κράτος, που θα μας βρίσκει το σύντροφο των ονείρων μας, μια δουλειά ακριβοπληρωμένη και μαζί κι ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο ή κάτι τέτοιο.
Μπορεί να μην στάθηκε εφικτό να καταργήσουμε το μνημόνιο με ένα νόμο και ένα άρθρο (ούτε με τον ΕΝΦΙΑ δεν τα καταφέραμε…), μπορεί χιλιάδες Ελληνες να έδειχναν και να δείχνουν την απόλυτη αδιαφορία τους στην τήρηση υγειονομικών μέτρων χωρίς κανείς να ασχοληθεί μαζί τους, μπορεί να παραλύει η χώρα επειδή έπεσε μια βροχή, αλλά όρεξη να υπάρχει και μπορούμε καλύτερα. Μπορούμε να καταργήσουμε τη φτώχεια, την ανεργία, το άγχος, την κοινωνική αδικία ή απλά το πρωινό ξύπνημα και το πολύ αλάτι στα σουβλάκια. Ενας νόμος κι ένα άρθρο να υπάρχουν διαθέσιμα κι όλα γίνονται…
