Την ιστορία της εθνικής γιορτής που μάθαμε να λέμε «25η Μαρτίου», το πώς και πότε δηλαδή αυτή καθιερώθηκε την έχω γράψει παλιότερα (https://www.karpetshow.gr/blog/25i-martioy-1838) – είναι μια ωραία ιστορία όπως οι πιο πολλές (αλλά όχι όλες) που έχουν σχέση με την μέρα αυτή. Πολλά μετά την καθιέρωσή της η 25η Μαρτίου παραμένει η αγαπημένη εθνική γιορτή των Ελλήνων για δυο λόγους. Ο πρώτος γιατί ενώ πρόκειται για την ημερομηνία της έναρξης της επανάστασης, στο μυαλό όλων υπάρχει το αποτέλεσμα της επανάστασης: η πατρίδα μας απελευθερώθηκε κι αυτό είναι το εξαιρετικό της ιστορίας. Στην πραγματικότητα σήμερα γιορτάζουμε το αποτέλεσμα, ενώ αρχικά όλα ήταν κομμάτι διαφορετικά: όσοι έκαναν την επανάσταση δεν ήθελαν να γιορτάζουν την μέρα της ανεξαρτησίας της Ελλάδας αλλά την έναρξη της προσπάθειας γιατί το πρώτο ελληνικό μας κράτος τους φαινόταν πολύ μικρό. Στα χρόνια της Μεγάλης Ιδέας, που γενιές μεγάλωναν πιστεύοντας πως η Ελλάδα θα φτάσει στην Κωνσταντινούπολη, η αρχή της επανάστασης ήταν το σημαντικό καθώς η ολοκλήρωσή της δεν είχε έρθει: σήμερα ευτυχώς το πράγμα είναι αλλιώς. Ο δεύτερο λόγος της αγάπης για την γιορτή αυτή έχει να κάνει με το γεγονός ότι στην Επανάσταση (και κατ επέκταση στην ίδια την γιορτή της 25ης Μαρτίου) υπάρχουν πρόσωπα τα οποία την εκπροσωπούν και με αυτή ταυτίζονται: ο Κολοκοτρώνης, πρώτος από όλους, η Μπουμπουλίνα, ο Κανάρης, ο Παπαφλέσσας κι άλλοι πολλοί επανέρχονται κάθε χρόνο τέτοια μέρα στο προσκήνιο με τις θεαματικές τους ιστορίες. Η άλλη μας εθνική γιορτή, η 28η Οκτωβρίου, είναι μια ιστορία πατριωτικής αντίστασης χωρίς πρόσωπα: η πινακοθήκη των ηρώων της είναι άδεια. Ενώ η 25η Μαρτίου έχει του κόσμου τους ήρωες, σαν ταινία της Marvel.
Σχολείο και τηλεόραση
Τους γνωρίζουμε αυτούς τους ήρωες; Νομίζω ελάχιστα. Η εντύπωσή μας για τους περισσότερους έχει διαμορφωθεί από όσα μάθαμε στο μάθημα της ιστορίας στα σχολεία και από όσα είδαμε κυρίως στις ελληνικές ταινίες που κάθε χρόνο επαναπροβάλουν τα τηλεοπτικά κανάλια σαν αυτό να αποτελεί ένα είδος του τελετουργικού της γιορτής – κάτι σαν τις σχολικές και τις στρατιωτικές παρελάσεις πχ. Οι ταινίες αυτές δεν είναι πολύ μακριά από τα αποσπάσματα της ιστορίας όπως τη διδαχτήκαμε στα σχολεία: υπηρετούν ένα είδος ιστορίας σε συσκευασία ηρωισμού, που πλησιάζει τα κόμικς. Σου παρουσιάζουν ό,τι θες να δεις με κάμποση εθνικολαϊκότητα και όλες βασίζονται στο υπέροχο σταριλίκι των πρωταγωνιστών. Οι ταινίες αυτές, όπως περίπου και τα εγχειρίδια της ηρωϊκής μας ιστορίας που διδαχτήκαμε στο σχολείο, έχουν το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα: τονώνουν το πατριωτικό φρόνημα.
Αποδίδουν την ιστορία με πραγματικούς όρους; Ούτε για αστείο! Αλλά υπάρχει άραγε ανάγκη μιας γενικής γνώσης της ιστορίας από όλους μας; Δυσκολεύομαι να απαντήσω καταφατικά. Ο κόσμος δεν θέλει πάντα να ξέρει τι έγινε. Πολλές φορές του αρκεί να πιστεύει πως ξέρει. Και στις εθνικές επετείους γιορτάζει την πίστη του. Και την σιγουριά του ότι ο ηρωισμός του Παπαφλέσσα, η γενναιοδωρία της Μαυρογένους και οι περιπέτειες της Μπουμπουλίνας ήταν σαν αυτές που βλέπει στην τηλεόραση. Η που έμαθε στο σχολείο.
Ο Ενδοξότερος Αγώνας
Το 2021 γιορτάσαμε τα διακόσια χρόνια από την ελληνική επανάσταση. Εξαιτίας της πανδημίας οι εκδηλώσεις ήταν μάλλον λιτές: λίγα πράγματα μας έμειναν στο μυαλό. Αν κάτι υπήρξε τότε ήταν μια μεγάλη σε έκταση κυκλοφορία βιβλίων για την επανάσταση που ήταν άλλωστε πάντα ένα από τα αγαπημένα θέματα των ιστορικών – αλλά και μια ωραία ευκαιρία που είχαν όλοι τους για καυγάδες. Η επέτειος των διακοσίων χρόνων έδωσε σε πολλούς την δυνατότητα να παρουσιάσουν τις δικές τους έρευνες και τα δικά τους συμπεράσματα: το έκαναν και ξένοι όπως πχ ο φιλέλληνας Μαρκ Μαζάουερ. Το ωραιότερο βιβλίο που τότε γράφτηκε κατά την γνώμη μου ήταν «Ο ενδοξότερος αγώνας» του εξαιρετικού αφηγητή Αριστείδη Χατζή. Ο Χατζής ξαναζωντανεύει κατά κάποιο τρόπο την εποχή. Δεν γράφει μια ωραιοποιημένη ιστορία της επανάστασης, αλλά αφηγείται τις δυσκολίες της πολλές από τις οποίες προέκυψαν και από την έλλειψη οργάνωσης της επανάστασης, τους μικρούς και μεγάλους ανταγωνισμούς των εξεγερμένων και την έλλειψη μεγάλων προσωπικοτήτων που μπορούσαν να σχεδιάσουν τον αγώνα υποδειγματικά. Ο Χατζής μιλά για την δημιουργία αλλά και για τις εσωτερικές έριδες της Φιλικής Εταιρίας, για την διστακτικότητα των οπλαρχηγών της Δυτικής Ρούμελης, για τα λάθη που επέτρεψαν στους Τούρκους να φτάσουν γρήγορα και σχεδόν ανενόχλητοι στην Πελοπόννησο για να καταπνίξουν την εξέγερση, για την σημαντικότητα του βρετανικού Τύπου που ανακάλυψε την επανάσταση πριν η ίδια η αγγλική κυβέρνηση καταλάβει την σημασία της, για τα συνεχή διλήμματα του Υψηλάντη, για το ρόλο άγνωστων σημαντικών οπλαρχηγών όπως ο Δούκας Κωνσταντίνου, ο Γιωργάκης Ολύμπιος, ο Φωκιανός που στα βιβλία της σχολικής ιστορίας μας δεν χώρεσαν. Κι όμως αυτό που σου τρυπάει το μυαλό μετά την ανάγνωση του υπέροχου αυτού βιβλίου είναι ότι η Μαίρη Σέλεϊ ήταν ερωτευμένη με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο που ήταν ωραίος σαν πρίγκιπας και τόσο μεγάλος γυναικοκατακτητής, που είναι να απορείς πως δεν έγινε και η δική του περίπτωση ταινία της Finos Film. Γιατί; Γιατί η επανάσταση, για να έχει στο θυμικό μας την σωστή διάσταση, πρέπει να έχει ήρωες με πάθη και λάθη. Οι άνθρωποι είναι πιο σημαντικοί από τα γεγονότα και την ακρίβειά τους. Ισως όχι στους κύκλους των ιστορικών ερευνητών και των πανεπιστημιακών δασκάλων. Αλλά στο μυαλό το δικό μας σίγουρα.
Μια σοφή γιαγιά
Η 25η Μαρτίου είναι η αγαπημένη εθνική γιορτή μας γιατί είναι μια συρραφή πράξεων ηρώων που διακόσια χρόνια αργότερα αισθανόμαστε ότι είναι δικοί μας άνθρωποι. Όχι γιατί τους ξέρουμε καλά, αλλά γιατί αστάθμητοι παράγοντες μας έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα πως ήταν η καλύτερη εκδοχή της Ελλάδας μας κι όχι απλά αυτοί που κήρυξαν τον απελευθερωτικό αγώνα. Κατά βάθος ξέρουμε πως στο κάδρο των διάσημων αγωνιστών ήταν μαζί με τους ήρωες και χιλιάδες απλοί ανώνυμοι άνθρωποι που άντεξαν περίπου δέκα χρόνια στα δεινά ελπίζοντας πως θα αποκτήσουν την δική τους γη και τη δική τους χώρα. Πολλά δεν χρειάζεται να μας τα πουν για να τα βάλουμε στα κάδρα μας – κι αυτό είναι το ωραίο με αυτή την Εθνική μας γιορτή. Με τον καιρό είναι σαν την σχολική ιστορία να την γράψαμε εμείς και να την φέραμε στα μέτρα μας.
Θα μας εξυπηρετούσαμε αν ξέραμε τα ελαττώματα του Θόδωρου Κολοκοτρώνη που παρεμπιπτόντως σπάνια φορούσε περικεφαλαία; Θα ήμασταν καλύτεροι πατριώτες αν ξέραμε ακόμα πιο πολλές λεπτομέρειες για τον Παπαφλέσσα που όταν έφυγε από την Πελοπόννησο το 1820 να πάει να βρει τους Φιλικούς της Πόλης ήταν επικηρυγμένος στο Μοροά και από τους Τούρκους και από τους Ελληνες; Θα ήμασταν την ημέρα της γιορτής περισσότερο υπερήφανοι αν ξέραμε τα λάθη των οπλαρχηγών, την διστακτικότητα των προεστών, τις κακές εκτιμήσεις των πρώτων μας κυβερνητών, το τι ακριβώς έγινε στους δυο εμφυλίους που διαδραματίστηκαν ενώ η επανάσταση ψυχορραγούσε; Πολύ αμφιβάλω. Όλα αυτά τα σημαντικά, τα θεαματικά, τα απροσδόκητα μπορεί να τα ανακαλύψει ο καθένας μας μόνος του διαβάζοντας: η ιστορία για όποιον την αγαπάει είναι πάντα μια σοφή γιαγιά που λέει τις πιο ωραίες ιστορίες. Αλλά η μυθολογία είναι πάντα η κοινή μας αγάπη.
Κάθε 25η Μαρτίου γιορτάζουμε την μυθολογία της ημέρας αυτής, που είναι η σημαντικότερή στην διαδρομή της χώρας μας κι ας μην έχει συμβεί τη μέρα αυτή τίποτα από αυτά που κατά τα άλλα πιστεύουμε πως έγιναν. Αυτή η μυθολογία για αυτή τη χώρα που ζούμε παραμένει κομμάτι απαραίτητη. Και νομίζω είναι απαραίτητη και για όσους από μας την χώρα των μύθων μας εξακολουθούμε να την αγαπάμε…
