Στο μπάσκετ υπάρχει το τάιμ άουτ. Όταν τα πράγματα πάνε άσχημα, ο προπονητής φωνάζει την ομάδα στον πάγκο για ένα δίλεπτο, της μιλάει και της δείχνει τι πρέπει να κάνει στην επόμενη επίθεση ή τι να προσέξει στην επόμενη άμυνα. Κάποτε ρώτησα ένα φίλο μου προπονητή πόσα από αυτά που λέει στους παίκτες του πιστεύει πως τους μένουν στο μυαλό. Μου είπε ότι είναι ευχαριστημένος, αν τους μείνουν τα μισά από όσα έχει τονίσει. Μου φάνηκαν λίγα. Μου εξήγησε ότι το τάιμ άουτ χρειάζεται κυρίως για να σκεφτούν οι παίκτες τι πρέπει να κάνουν μετά από αυτό- κι αυτό το αποφασίζουν μόνοι τους. Στη ζωή δεν υπάρχουν προπονητές για να μας πουν τι να κάνουμε. Αλλά οι γιορτές , ειδικά αυτές, είναι αληθινά τάιμ άουτ, στη διάρκεια των οποίων καλό είναι να σκεφτόμαστε λιγάκι τη συνέχεια. Τι ακολουθεί, τι μας περιμένει, τι θέλουμε.
Πριν λίγες μέρες ήμουν σε ένα τραπέζι, από αυτά που αποκαλούμε «χριστουγεννιάτικα»: η παρέα ήταν μεγάλη, το φαγητό συμβατό με το χειμώνα, δηλαδή σούπες και κρεατικά, το κρασί έρεε άφθονο. Όταν έφτασε η ώρα των πάντα προβλεπόμενων ευχών, αφού ακούστηκαν όλες οι σχετικές με την υγεία, την τύχη και την ευτυχία μας, ο οικοδεσπότης είπε κάτι απλό: «Εύχομαι να είμαστε όλοι του χρόνου πάλι εδώ και να μην έχουμε χάσει όλοι κι άλλα». Η απλή αυτή ευχή αντιμετωπίστηκε με χαρά τεράστια – σαν ο άνθρωπος να είχε πει ξαφνικά ότι ήθελε να πει ο καθένας μας. «Να μην χάσουμε κι άλλα». Ετσι απλά.
«Να μην χάσουμε κι άλλα». Ακούγεται λίγο σαν το τέλος των ονείρων, δεν είναι καθόλου συμβατό με το πνεύμα των γιορτών, δεν είναι, αν το σκεφτείς, ιδιαιτέρως παρήγορο, αφού αποτελεί παραδοχή πως όλοι χάσαμε και μάλιστα πολλά. Κυρίως βγάζει μια παράξενη ηττοπάθεια: είναι μια ευχή που γίνεται από ένα άνθρωπο που θεωρεί δεδομένο ότι δεν υπάρχει κανένα περιθώριο να κερδίσεις το παραμικρό κι αυτό από μόνο του είναι πρόβλημα. Είναι επίσης μια ευχή που σε βάζει σε μια λογική άμυνας: δεν παίζεις πια για να κερδίσεις, είσαι ευχαριστημένος να μην χάσεις – ακούγεται κομμάτι συντηρητικό. Αλλά είναι συγχρόνως και ρεαλιστικό και πραγματικό. Είναι σαν να εύχεσαι στον άλλο την αποδοχή της πραγματικότητας, αυτό δηλαδή που ισχύει. Αλλά σε μια χώρα που δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι την πραγματικότητα την αποδεχόμαστε, μια ευχή που σου ζητάει να δείξεις λίγη ωριμότητα, είναι μια ωραία ευχή.
Τα χρόνια της κρίσης χάσαμε δουλειές και χρήματα και γεμίσαμε σκοτούρες. Χάσαμε και το κέφι μας σε πολλές περιπτώσεις: απομονωθήκαμε, φοβηθήκαμε τους ανθρώπους, κουραστήκαμε απο πολλούς. Σε πολλές περιπτώσεις χάσαμε και το νόημα των λέξεων. Ετσι, ακόμα και οι μπανάλ εορταστικές ευχές ήταν σαν κάπως να απόκτησαν καινούργιο νόημα, σαν οι λέξεις να άλλαξαν, μολονότι παραμένουν πάντα οι ίδιες. Το σου εύχομαι «μια καλή δουλειά», έγινε «σου εύχομαι γρήγορα να βρεις δουλειά». Το «και του χρόνου διπλός», υπονοούσε ότι είναι ώρα να νοικοκυρευτείς, και για να γίνει το κόστος της καθημερινότητας κάπως μικρότερο. Ακόμα και η «αγάπη», στα χρόνια της κρίσης, ακούγεται πιο πολύ σαν καταπραϋντικό: αγαπιόμαστε για να αντέξουμε να υποφέρουμε όλοι μαζί παρέα κι όχι τόσο γιατί ο καθένας μας έχει ανάγκη από την ενέργεια, που η αγάπη δημιουργεί και προσφέρει. Τέλος, πολλές φορές ασυναίσθητα, ακόμα κι όταν εύχεσαι στον άλλο να έχει την υγειά του, υπονοείς ότι μέσα στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει δεν χρειάζεται κι άλλη μια ακόμα. Παλιά, το γνωστό εορταστικό «Υγεία πάνω από όλα» το έλεγες πιστεύοντας ότι αυτό είναι η απλά η βάση μιας προσωπικής εκτόξευσης. Σήμερα το λες ευχόμενος στον άλλο την ελπίδα να μην αποκτήσει άλλους εφιάλτες: το ξέρεις ότι έχει αρκετούς.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο το «να μην χάσουμε κι άλλα» είναι μια ευχή μεγάλη, που δίνεται ακριβώς γιατί μοιάζει δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Είναι, κατά κάποιο τρόπο, η νέα εθνική μας αυταπάτη – μια αυταπάτη ίσως και μεγαλύτερη από την ανάπτυξη, την έξοδο από τα μνημόνια, το τέλος της κρίσης κτλ. Αυτές οι άλλες αυταπάτες έχουν ένα κακό: ακόμα κι αν γίνουν πραγματικότητα, μπορεί να μην μας βοηθήσουν να μην χάσουμε κι άλλα. Είναι αυταπάτες που έχουν να κάνουν με οικονομικούς δείκτες και πολιτικές και όχι με την καθημερινότητα μας – κακά τα ψέματα.
Καθώς το τάιμ άουτ των γιορτών τρέχει κι όπου να ναι ολοκληρώνεται πρέπει πάλι να σηκωθούμε από τον πάγκο. Δεν έχουμε κρατήσει στο κεφάλι σχεδόν τίποτα από όσα είπε ο χρόνος προπονητής. Ας θυμόμαστε ότι ο στόχος είναι τελικά απλός. Να μην χάσουμε κι άλλα.
*(ΒΗΜΑγκαζίνο, Δεκέμβριος του 2017)
