Ο Γιάννης Φέρτης που μας αποχαιρέτησε χθες είχε το σπάνιο για Έλληνα ηθοποιό χάρισμα να σε πείθει από σκηνής πως κάθε μεγάλος και κλασικός ρόλος που ερμήνευε είχε γραφτεί ειδικά για αυτόν. Χωρίς ποτέ του ωστόσο να δείχνει πως κάτι τέτοιο το πιστεύει – κι ίσως αυτή η παράξενη μετριοπάθεια για τον χώρο που αντιπροσώπευε να ήταν η αληθινή του γοητεία. Γιατί πάνω από όλα ο Φέτρης ήταν ένας γοητευτικός άνθρωπος.

Μια υπέροχη φωνή

Κάμποσα χρόνια πριν θυμάμαι ένα βράδυ σε μια ταβέρνα στα Εξάρχεια είχα ρωτήσει τον Σταύρο Τσιώλη αν υπήρχε ένας ηθοποιός του παλιού ελληνικού κινηματογράφου που θα έκανε παντού και πάντα καριέρα, χωρίς να η επιτυχία του να εξαρτάται από την έτσι κι αλλιώς μεγάλη προβολή που χάριζε στους ηθοποιούς το μέσο τις παλιές δεκαετίες.

Ο Τσιώλης δεν αγαπούσε ιδιαίτερα τον ελληνικό κινηματογράφο του ‘60 και του ‘70 μολονότι για αυτόν πρωτοδούλεψε. Ελεγε συχνά πως η Φίνος Φιλμ κρατά ακόμα αιχμάλωτη την αισθητική των νεοελλήνων μέσω της επανάληψης των ταινιών της από την τηλεόραση, αλλά όταν τον ρώτησα απάντησε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό. «Ο Γιάννης Φέρτης θα ήταν πάντα σπουδαίος, σε οποιαδήποτε στιγμή και σε οποιαδήποτε δεκαετία. Κι αν δεν ήταν Ελληνας θα ήταν ακόμα πιο σπουδαίος. Εδώ έκανε πολλά, αλλά όχι όλα όσα θα έπρεπε γιατί δεν έμοιαζε καλά καλά με Ελληνα. Αν τον έβλεπες ειδικά πιο μικρό έλεγες ότι είναι Γάλλος. Εχει μια αριστοκρατία ο Γιάννης κι αυτό είναι πρόβλημα σε μια χώρα που τον ζεν πρεμιέ τον θέλουμε λαϊκάντζα» είχε πει. Ο Τσιώλης είχε συνεργαστεί μαζί του σε μια ταινία του Βασίλη Γεωργιάδη που λεγόταν «Αγάπη για πάντα» - ήταν βοηθός σκηνοθέτη και συνσεναριογράφος. Ισως ο Φέρτης αν τον άκουγε να διαφωνούσε αλλά εκείνη η περιγραφή του ήταν η καλύτερη που έχω ακούσει. Οντως ο Φέρτης στην ιστορία του ελληνικού σινεμά έμοιαζε συχνά ξεχωριστή περίπτωση και γιατί οι ρόλοι που έπαιρνε δεν ήταν οι πιο συνηθισμένοι – δύσκολα πχ επέτρεπε ταυτίσεις. Επαιξε στο «Μπλόκο», στο «Με τη λάμψη στα μάτια» και στο «Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο» κι όχι σε ταινίες που τελείωναν με γάμους και χαρές. Κι αν τον διάλεγαν κυρίως για δράματα ήταν γιατί εκτός των άλλων είχε και μια υπέροχη φωνή, επιβλητική και έντονη, που του επέτρεπε κάθε του λέξη κάτι να γράφει στα εσώψυχα του θεατή. Τραγουδούσε κιόλας. Και το «Σαν με κοιτάς» το έκανε μια διαχρονική επιτυχία κυρίως ο ίδιος: αυτόν θυμούνται όλοι περισσότερο από την νεαρή τότε Αφροδίτη Μάνου που το είχε πει κι αυτή υπέροχα.

Τρία έργα του

Στον Φέρτη χάρισε σίγουρα ακόμα μεγαλύτερη δημοτικότητα η τηλεόραση. Η παρουσία του στο «Συμβολαιογράφο» πχ τον έκανε ένα από τους πιο μεγάλους Ελληνες τηλεοπτικούς σταρ χωρίς αμφιβολία. Πάντα πίστευα πως ο Φέρτης χρησιμοποιούσε τα χρήματα από την τηλεόραση (αλλά και από τα διαφημιστικά σποτ…) για να χρηματοδοτήσει θεατρικές παραστάσεις, δηλαδή να κάνει πράξη ό,τι αγαπούσε. Μόνο όποιος έβλεπε τον Φέρτη στο θέατρο έβλεπε την σπάνια λάμψη της απλότητάς του. Τον πρωτοείδα την δεκαετία του ‘90 στο Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου να ερμηνεύει τον Βόυτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ και ένα χρόνια αργότερα ένα σεξπηρικό 'Αμλετ που είχε όλη την δική του λιτότητα. Πάντα πίστευα πως ήταν ένας υπέροχος τσεχωφικός ήρωας, σαν ο Ρώσος δραματουργός να τον γνώριζε προσωπικά και να τον είχε στο μυαλό του όταν έγραφε τον Γλάρο ή τον Βυσσινόκηπο.

Όμως από τα πολλά που είχα την τύχη να δω από αυτόν θα θυμάμαι πάντα τρία έργα του που μαρτυρούσαν την τεράστια παιδεία που είχε αποκτήσει δίπλα στον Κάρλο Κουν του οποίου σίγουρα υπήρξε από τους καλύτερους μαθητές του. Το 2005 οι τότε μαθητές του Θεάτρου Τέχνης είχαν ανεβάσει μια παράσταση στην οποία έβλεπες θεατρικά αποσπάσματα έργων του Κουν που είχαν ανεβεί στο Τέχνης και στα οποία ο Μάνος Χατζηδάκις είχε γράψει μουσική – σκηνές αποσπασματικές από παραστάσεις που έγραψαν ιστορία όπως οι θρυλικές «Ορνιθες», η «Ευρυδίκη» του Ζαν Ανούιγ, το «Γλυκό πουλί της νιότης», το «Λεωφορείο ο Πόθος» κτλ. Η σκηνοθεσία ήταν της εξαιρετικής Αθανασίας Καραγιαννοπούλου και η πειραματική αυτή παράσταση είχε τον τίτλο «Ο ύμνος στους θεούς ας πάει» αν θυμάμαι καλά. Αυτό που σίγουρα θυμάμαι είναι τον Φέρτη ως αφηγητή να περιδιαβαίνει ανάμεσα σε αυτές τις σκηνές σαν ταξιδιώτης στο χρόνο και ως αφηγητής μιας ιστορίας που σε έπειθε ότι γνωρίζει μόνο αυτός και κανείς άλλος. Δυο χρόνια αργότερα πάλι στο Υπόγειο του Κουν τον ξαναείδα σε ένα συγκλονιστικό ρεσιτάλ με ένα άλλο τεράστιο, τον Αγγελο Αντωνόπουλο, στην υπέροχη παράσταση με τον τίτλο «Προσωπική συμφωνία». Όλα διαδραματίζονταν στο Βερολίνο του 2045 και ήταν η ιστορία της ανάκρισης του Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ, διευθυντή της κρατικής ορχήστρας στα χρόνια του Χίτλερ: ο Αντωνόπουλος ήταν σπουδαίος στο ρόλο αυτό, αλλά ο Φέρτης νόμιζες ότι είναι ο ίδιος ο Αμερικάνος διοικητής που τον ανακρίνει. Υπέροχος κι απροσδόκητα κωμικός ήταν και στην τελευταία παράσταση που τον είδα – στους «Ηρωες» με τον Δημήτρη Πιατά και τον φίλο μου τον Ιεροκλή Μιχαηλίδη. Είχα πάει για τον Ιεροκλή αφού έχω δει όλες τις δουλειές του. Είχα φύγει μαγεμένος από τον πάνω από 80 ετών τότε Φέρτη. Που στην σκηνή έλαμπε όπως πάντα.

Ετσι θα τον θυμάμαι  

Παντρεμένος τρεις φορές, άνθρωπος που ήξερε να αγαπάει, πρωταγωνιστής με λάμψη αλλά χωρίς στόμφο, ηθοποιός με δύσκολες επιλογές και μεγάλες επιτυχίες που σε έκανε να πιστεύεις πως ουδέποτε τον καταπίεσαν και μόνιμα ερωτευμένος με την Τήνο, ο Φέρτης πορεύτηκε τον δρόμο του χωρίς να δημιουργήσει αντιπάθειες. Η Τσιώλης είχε δίκιο. Θα ήταν παντού και πάντα ηθοποιός. Με μια μοναδική γοητεία και μια σπάνια σκηνική αριστοκρατία. Εγώ τουλάχιστον έτσι θα τον θυμάμαι…